Vrijheid

Bepaalde woorden hebben grote aantrekkingskracht. Als we bij Amnesty een actie aankondigen‚ weten we uit ervaring welke woorden aandacht trekken.

‘Vrijheid’ scoort het hoogst. We hebben geen patent op dat woord. Noch op de betekenissen die eraan worden gegeven. Eigenlijk heeft Amnesty meer verstand van onvrijheid: we zetten ons immers al 55 jaar in voor gewetensgevangenen en mensen die met geweld en marteling worden bedreigd.

Maar soms daagt het publieke debat uit om over vrijheid na te denken. Zoals naar aanleiding van de H.J. Schoo-lezing die begin september werd uitgesproken door VVD-minister Edith Schippers (Volksgezondheid). Die lezing wijdde ze helemaal aan de vrijheid. De minister maakt zich zorgen over de strenge islam‚ want die treft ‘homo’s‚ transgenders‚ vrouwen […] en meisjes die op straat worden aangesproken als ze geen hoofddoek dragen’. Zij zijn degenen‚ zegt Schippers‚ voor wie we ‘compromisloos de vrijheden die dit land biedt‚ moeten verdedigen’. Culturen zijn helemaal niet gelijkwaardig‚ zegt ze: ‘De onze is een stuk beter dan alle andere die ik ken.’

Is er verschil tussen Schippers’ idee van vrijheid en dat van Amnesty? Jawel. Het is het verschil tussen vrijheid die cultuur aftroeft en vrijheid die cultuur haar plaats gunt. Het principe van de vrijheid is in de rechtsstaat goed gedefinieerd: vrijheid is datgene dat je alleen inperkt als ze mensenrechten dreigt te schenden. Een politicus mag geen misbruik maken van de vrijheid van meningsuiting om tot haat op te roepen. Ouders hebben niet de geloofsvrijheid om hun dochter tot een huwelijk te dwingen. Er is geen vrijheid om homo’s te discrimineren.

De ware vrijheid maakt scherp onderscheid tussen mensenrechten- en fatsoensnormen. Martelen mag niet omdat het onmenselijk is. Naakt op straat lopen mag niet omdat het onfatsoenlijk is. Over het eerste denken we hopelijk over honderd jaar nog hetzelfde‚ over het tweede waarschijnlijk niet. Honderd jaar geleden gingen vrouwen baden door zich helemaal gekleed in een koetsje de zee in te laten rijden. Ik zie niet waarom we nu burkini’s zouden moeten verbieden.

‘Onze cultuur’ scoort goed als het gaat om de gelijkwaardigheid van vrouw en man. Misschien is ze niet echt beter als het gaat om gastvrijheid‚ loyaliteit‚ wederzijdse zorg of respect. In elk geval zijn verwondering én ergernis onlosmakelijk verbonden met de wrijving tussen culturen. Je kunt je storen aan de ‘cultuur’ van pubers‚ voetbalfans of strenggelovigen. Maar zolang geen mensenrechten worden geschonden‚ is inperking van de vrijheid niet aan de orde.

De betekenis van mensenrechten is dat je pal staat voor de waardigheid van mensen. De betekenis van cultuur is dat je van mening mag verschillen over al het andere.