Spyware laat zelden duidelijke sporen na

AI, sociale media, hackers en algoritmes: tech-journalist Gerard Janssen legt in deze rubriek uit waar technologie botst met mensenrechten. Deze keer: mooie tijden voor spyware-ontwikkelaars.

De Europese Commissie geeft wegwerptelefoons en eenvoudige laptops aan sommige medewerkers die naar de Verenigde Staten reizen – bijvoorbeeld aan EU-functionarissen die dit voorjaar de bijeenkomsten van het IMF en de Wereldbank bezoeken. Dit om het risico op spionage, ook door Amerikaanse inlichtingendiensten, te beperken. Tot voor kort werden zulke voorzorgsmaatregelen alleen genomen bij reizen naar landen als China, Iran en Rusland.

Je zou kunnen zeggen dat dit beleid er eigenlijk al jaren had moeten zijn. Smartphones functioneren in feite als microfoons die je locatie prijsgeven. Apps registreren waar je bent, wat je zoekt en soms zelfs wat je zegt – in eerste instantie voor gerichte advertenties, maar de gegevens komen via bedrijven als Google, Facebook, Microsoft en allerlei databrokers ook terecht bij inlichtingendiensten.

Niet alleen EU-ambtenaren, maar ook journalisten, activisten en mensenrechtenverdedigers zullen zich tegen spyware moeten wapenen

Lange tijd waren de Amerikanen de good guys. Oké, ze hielden politici in de gaten, maar dat werd min of meer geaccepteerd – zoals bij een moeder die stiekem de appjes van haar puber checkt. Sinds Trump is dat beeld veranderd. Het vertrouwen dat de Verenigde Staten een stabiele, voorspelbare partner is, wordt met de dag minder. En daar komt nog iets bij.

Trump staat vermoedelijk positiever tegenover bedrijven die software ontwikkelen om telefoons te hacken, zoals NSO Group en Intellexa. Deze bedrijven maken spyware waarmee je ongemerkt een telefoon kunt binnendringen om zo toegang te krijgen tot functies die zelfs de gebruiker niet kan aansturen.

Zowel Amnesty International als Citizen Lab heeft laten zien dat deze software ook is ingezet om Europese politici en journalisten te bespioneren, bijvoorbeeld in landen als Polen, Hongarije, Spanje en Griekenland. In Servië zet de overheid dit soort surveillance in tegen mensenrechtenverdedigers, journalisten, activisten en ngo’s.

Het is vermoedelijk het topje van de ijsberg, want hard bewijs is moeilijk te verkrijgen: spyware laat zelden duidelijke sporen na. De regering-Biden zette deze bedrijven op de zwarte lijst, waardoor Amerikaanse bedrijven en burgers er geen zaken meer mee mogen doen. Dit is technologie die alleen in uiterste gevallen gebruikt mag worden.

Een van de eersten die Trump feliciteerde met zijn overwinning was Omri Lavie – de ‘O’ uit de NSO Group, die in 2023 via zijn investeringsbedrijf Dufres­ne Holding de grootste aandeelhouder werd. Op X schreef hij: ‘Mijn bescheiden mening is dat dit weleens het begin kan zijn van een nieuw hoofdstuk, waarin de wereld terugkeert naar gezond verstand, basiswaarden en gedeelde westerse normen.’

Lavie had – volgens een artikel in het tijdschrift Wired – de Amerikaanse lobbygroep Vogel Group ingehuurd, om de banden met Washington aan te halen.

NSO Group staat nog steeds op de zwarte lijst, maar de toekomst ziet er goed uit voor spyware-producenten. Niet alleen EU-ambtenaren, maar ook journalisten, activisten en mensenrechtenverdedigers zullen zich ertegen moeten wapenen.