Rede

Aan democratie en ons economische wereldbeeld ligt de veronderstelling ten grondslag dat mensen met rede behepte wezens zijn‚ oftewel dat ze in staat zijn rationele overwegingen te maken.

Hun handelen zou dan moeten voortvloeien uit die overwegingen. Nu is het woord ‘rationeel’ een gevaarlijk woord. Ik bedoel daar vooral mee dat men zichzelf altijd rationeel vindt. Degene die daar anders over denkt‚ is dat uiteraard niet. Waarom ziet de ander niet hoe redelijk ik ben? Oftewel‚ mensen zijn met rede behepte wezens‚ maar ze zijn ook met het vooroordeel behept dat zijzelf altijd rationeel handelen. Maar het is lastig om gebrek aan eigen rationaliteit werkelijk tot je te laten doordringen.

Nu kunnen we natuurlijk lang discussiëren over wanneer gedrag precies rationeel is‚ en of menselijk handelen altijd rationeel moet zijn – wat ik niet denk. Maar mij gaat het vooral om de vraag hoe wij problemen inschatten.

Wie kranten leest‚ zich weleens op de sociale media begeeft en op verloren uurtjes de televisie aanzet‚ zou kunnen concluderen dat hét probleem van deze tijd ‘de islam’ is.

Nu is ‘de islam’ zo’n groot begrip dat je daarmee alles en ook niets hebt gezegd. Als je bijvoorbeeld zegt dat ‘de mensen’ het probleem zijn van deze tijd‚ heb je daarmee‚ welke tijd het ook is‚ altijd wel gelijk. Wat zeg je ermee? Problemen worden vooral veroorzaakt door mensen‚ moslims‚ jongemannen et cetera: het zijn pogingen om te categoriseren‚ die alleen de schijn hebben inzicht te verschaffen.

Nuancering is niet het resultaat van het door velen verfoeide politiek correcte denken‚ maar komt voort uit een poging feiten beter te beschouwen‚ feiten te scheiden van datgene wat geen feit is.

Laten we ons tot Nederland beperken. Is ‘de islam’ – wat we daarmee ook bedoelen – het grote probleem van Nederland? Afgaand op sommige artikelen‚ en de kreten van diverse burgers die via sociale media tot ons komen‚ zou je kunnen denken dat het in Nederland een soort Aleppo is. Wellicht overbodig nog vast te stellen dat het in Nederland geen Aleppo is‚ maar we doen het toch maar.

Nu zijn er mensen die zeggen: ‘het’ komt door de media. ‘Het’ is het probleem‚ het gevaar‚ de ellende. De media – net zo’n vaag begrip als de islam – zijn ook een zondebok. Maar die media leveren wat de klant wil. Wie alleen de leverancier aanklaagt voor ondeugdelijke producten neemt wel een erg bevoogdende houding ten opzichte van de consument die die producten met graagte tot zich neemt.

Als iedereen spreekt over ‘het probleem van de islam’ in Nederland‚ heb je nauwelijks statistieken meer nodig om aan te tonen dat er daadwerkelijk sprake is van een probleem. Het feit dat iedereen het erover heeft‚ bewijst dat er een probleem is. Het gerucht wordt geleidelijk aan een feit. Dát lijkt me het probleem van deze tijd.