Rechtszaken en ‘twittertrollen’ moeten critici Eritrea afschrikken

Het Eritrese regime trekt zich weinig aan van kritiek‚ maar zijn aanhangers in Nederland houden de pers scherp in de gaten. Als berichtgeving niet bevalt‚ volgen er intimiderende tweets en rechtszaken. Hoe gaan de ‘doelwitten’ hiermee om? ‘De rechtszaak tegen mij heeft me vooral vastberadener gemaakt.’

‘Er is een harde propagandaoorlog gaande‚ waarbij de rechtbank als instrument wordt gebruikt. Ze willen onze onthullingen ontmoedigen door rectificaties en schadevergoedingen te eisen. Maar we laten ons niet intimideren‚ we gaan gewoon door met onze verhalen.’ Met nadruk spreekt Philippe Remarque‚ hoofdredacteur van de Volkskrant‚ deze zinnen uit aan het slot van een lange zittingsdag eind april dit jaar‚ in een volle zaal van de Amsterdamse rechtbank. Vier uur lang hebben hij en tientallen toehoorders‚ van wie zo’n driekwart van Eritrese afkomst‚ zitten luisteren naar de pleidooien van de advocaten van de Volkskrant en van de in Eritrea geboren Meseret Bahlbi.

Dreigtweets

De laatste verweet de Volkskrant onder meer dat die zijn cliënt in een artikel van 27 januari dit jaar onterecht ervan had beschuldigd dreigtweets te versturen en hem daarnaast ten onrechte had afgeschilderd als een steeds radicaler lid van de Eritrese staatspartij. Dat was smaad‚ en de Volkskrant moest dat rectificeren‚ vond hij. De twee advocaten van de krant toonden vervolgens gedetailleerd aan dat Bahlbi wel degelijk banden heeft met het Eritrese bewind‚ en mogelijk door de staatspartij was geïnstrueerd.

Twee maanden eerder bracht Remarque ook al een hele middag door in de rechtszaal‚ om zijn journalisten te steunen. Dat kort geding tegen de Volkskrant was aangespannen door de Amerikaans-Nederlandse journalist-activist Kevin Roberson‚ een vriend van Bahlbi‚ wegens een passage over dreigtweets vanzijnhand in hetzelfde artikel. Roberson vond dat de journalisten Marjon Bolwijn en Huib Modderkolk daarin zijn goede naam hadden aangetast.

Geïntimideerd

Het gewraakte artikel droeg de kop ‘Eritrese intimidatie breidt zich uit’. Mirjam van Reisen‚ hoogleraar internationale betrekkingen in Tilburg‚ die vaak publiceert over Eritrea‚ vertelt daarin hoe ze zich geïntimideerd voelde door de vele scherpe aanvallen aan haar adres in de sociale media. Daarbij was ze onder meer uitgemaakt voor ‘moordenaar van Eritrea’ en iemand die ‘een coup’ tegen het regime zou beramen.

De aanleiding voor dat artikel was weer een ander kort geding‚ tegen Van Reisen‚ ook al aangespannen door Bahlbi‚ wegens een opmerking die ze in een radio-interview had gemaakt. Ze zei daarin dat de broer van twee tolken die werken voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) ‘de spil is van de inlichtingendienst van Eritrea’. Hoewel Bahlbi’s naam niet werd genoemd‚ sprak hij van smaad‚ omdat zijn persoon zou zijn bedoeld.

Ik zal nooit marchanderen met de waarheid en nooit gas terugnemen. Nooit.

Rechtszaken om critici van dubieuze regimes aan te pakken zijn heel gewoon in landen als Zimbabwe of Rusland‚ waar aanklachten worden opgeklopt of vervalst bewijs aan het dossier wordt toegevoegd. Voor Nederland is het echter een nieuw fenomeen. Eigenlijk is de tactiek onvergelijkbaar‚ omdat de rechter anders dan in de genoemde landen‚ in Nederland wél onafhankelijk is en de vrijheid van meningsuiting hier groot is. Dat blijkt alleen al uit de uitspraken van de drie smaadzaken: Van Reisen noch de Volkskrant had onrechtmatig gehandeld‚ oordeelde de rechter‚ en alle eisen voor rectificaties of schadevergoedingen werden verworpen.

Maar de gerechtelijke uitspraken brachten Van Reisen geen rust. ‘Bahlbi is in hoger beroep gegaan‚ wat ergens na de zomer wordt behandeld’‚ zegt ze half juni. ‘Overigens zie ik de hele zaak niet als een actie van Bahlbi tegen mij‚ maar van een staat tegen mij.’

Verlengstuk

Wat voor staat dat is‚ valt goed op te maken uit de uitspraak van 13 mei in de zaak-Bahlbi tegen de Volkskrant. Volgens de rechter staat wel vast dat ‘Eritrea een éénpartijstaat is‚ dat president Isaias Afewerki geldt als een dictator‚ dat er in Eritrea geen persvrijheid is‚ en geen onafhankelijke rechterlijke macht’ en dat ‘de bemoeienissen van het Eritrese regime met zijn (voormalige) inwoners en zijn critici zich uitstrekken buiten de grenzen van Eritrea.’ Het Volksfront voor Democratie en Gerechtigheid (PFDJ)‚ de enige toegestane partij in Eritrea‚ heeft een ‘jeugdafdeling’ met de naam YPFDJ‚ staat verderop in de uitspraak. Deze heeft ‘een directe link’ met de moederpartij.

Die achtergrond is belangrijk omdat Bahlbi tot eind vorig jaar voorzitter was van de YPFDJ Nederland. De advocaten van de Volkskrant‚ aldus de rechter‚ hebben met de bewijsstukken die ze presenteerden‚ ‘voldoende aannemelijk’ gemaakt dat deze jongerenbeweging ‘instructies ontvangt van de PFDJ’‚ dat die ‘ondersteuning van het regime van Afewerki ten doel heeft’ en dat haar leden ‘werkzaam zijn als informanten voor (de ambassades van) het regime in Eritrea’. De YPFDJ‚ kortom‚ kan ‘voorshands worden aangemerkt als verlengstuk van een dictatoriaal regime’‚ aldus de Nederlandse rechter.

Dicht bij de top

Het is precies wat Mirjam van Reisen al tijden beweert. ‘Bahlbi blijft echter volhouden dat de YPFDJ een culturele organisatie is.’ Dat Bahlbi op dit moment officieel geen voorzitter meer is van de Nederlandse afdeling ervan‚ doet er volgens haar verder niet veel toe. ‘In Eritrea gaat het erom hoe dicht je bij de top staat‚ wie je daar kent. Dat is belangrijker dan je officiële functie.’

De advocaten van de Volkskrant hadden in hun pleitnota al foto’s getoond van Bahlbi op een PFDJ-bijeenkomst‚ waar hij naast Yemane Gebreab staat‚ de rechterhand van de president en voorzitter van de jongerenorganisatie YPFDJ. Van Reisen: ‘In 2015 heeft Gebreab tijdens een bijeenkomst van de YPFDJ in Duitsland de leden opgedragen de “oren en ogen” te zijn van de partij.’ Bahlbi was daarbij aanwezig.

Sancties

De campagne tegen Van Reisen begon in 2009‚ nadat ze in Brussel een congres had georganiseerd over de problemen in Eritrea. Vlak erna kondigde de VN-Veiligheidsraad sancties aan tegen Eritrea‚ onder meer omdat was gebleken dat het de extremistische moslimorganisatie Al Shabaab in Somalië had gesteund. ‘Van die sancties wist ik niets‚ het was toeval. Maar Eritrea legde een verband tussen het congres en de sancties‚ hoewel we het niet over Al Shabaab hebben gehad. Vanaf dat moment was ik een doelwit.’

In de Eritrese en in de sociale media begonnen Eritreeërs berichten te verspreiden ‘om me verdacht te maken en om mijn reputatie te schaden binnen de Eritrese diaspora‚ maar ook bij westerse journalisten die over Eritrea schrijven’‚ vervolgt ze.

De campagne nam vorig jaar in hevigheid toe toen OneWorld-journalist Sanne Terlingen een artikel schreef over de broer en zus van Bahlbi die bij de IND als tolk verhalen van gevluchte Eritreeërs vertaalden‚ hoewel ze dicht bij YPFDJ-voorzitter Bahlbi stonden. Na dit artikel deed Bahlbi aangifte tegen Terlingen en tegen Van Reisen.

Twitter

Van die aangiftes deed Bahlbi herhaaldelijk verslag. ‘Morgen aangiftes tegen Mirjam van Reisen en Sanne Terlingen wegens smaad en laster’‚ en ‘Smaad is een ernstig misdrijf. Staat 1 jaar op’ twitterde hij bijvoorbeeld op 22 mei 2015. De berichten werden vele malen geretweet door twitteraars met Eritrese namen.

Zijn zulke tweets te zien als intimidatie? ‘Voor mijn gevoel zijn ze wel zo bedoeld’‚ zegt Terlingen. ‘Bahlbi wil dat Van Reisen en ik onze goede naam kwijtraken én hij wil dat wij dat weten‚ omdat hij onstagtin die tweets. Terwijl aangifte ergens van doen nog niets bewijst.’

De politie deed vervolgens niets met de aangiftes. Terlingens werkgever OneWorld kreeg echter wel een brief van Bahlbi’s advocaat met een ‘sommatie’. Die stelde dat het tijdschrift alleen een rechtszaak kon vermijden als het blad het artikel van de site zou verwijderen‚ een rectificatie zou plaatsen en 111 duizend euro schadevergoeding zou betalen. Terlingen: ‘Onze advocaat en ik hebben de brief goed bekeken en hem toen naast ons neergelegd. Ik heb daarna nooit meer iets gehoord.’ Hetzelfde deed ze met een sommatie voor een tweede artikel.

Sommatie

Ook radioprogramma Argos kreeg een sommatie wegens een uitzending over hetzelfde onderwerp‚ evenals Habtom Yohannes‚ journalist van Eritrese afkomst‚ die al vele producties over Eritrea op zijn naam heeft staan. Ook het negeren van deze sommaties leidde niet tot een rechtszaak.

Na de rechtszaak tegen Van Reisen probeerden Engelstalige Eritrese media te verhullen dat Bahlbi het proces verloor. ‘Het recht heeft niet gezegevierd‚ maar de Waarheid heeft gewonnen. Professor Mirjam van Reisen en haar trawanten weten dat’‚ stond op een Eritrese site. ‘Mirjam Van Reisen is not worthyof anything but an accident waiting tohappen’‚ stond elders – ‘Van Reisen is niets waard‚ het gaat zeker mislopen met haar’.

Niet zwichten

Sommaties‚ getwitterde verdachtmakingen‚ rechtszaken: wat doet zo’n campagne met je? Geen van de betrokkenen denkt dat de Eritreeërs die hierachter zitten erin slagen om verhalen over hun land te ontmoedigen. ‘De rechtszaken hebben alleen maar geleid tot meer mediaaandacht voor Eritrea en voor de intimidatiepraktijken’‚ zegt Marjon Bolwijn‚ die twee keer in de rechtszaal moest verschijnen.

Het heeft me nog vastberadener gemaakt om uit te leggen wat er gebeurt in Eritrea en om te laten zien dat ik niet zwicht voor bedreigingen’‚ zegt Van Reisen. ‘Ik ben door die rechtszaak ook van alles gaan uitzoeken. Ik weet nu veel meer over de banden tussen Eritrea en de YPFDJ in de diaspora en over hoe het “trollennetwerk” op internet functioneert dat al die aanvallen op mij twittert en retweet. Daar publiceer ik weer over.’ ‘Ik kijk bij al mijn journalistieke werk al uit of ik niet uit de bocht vlieg’‚ voegt Terlingen toe. ‘Ik let nu hooguit nog beter op hoe ik formuleer.’

Onze advocaat heeft de sommatie terzijde gelegd. We hebben daarna niets meer gehoord.

Toch‚ zegt Terlingen‚ is zo’n Twitter-campagne wel degelijk ‘gevaarlijk’. ‘Die is bedoeld om mensen die neutraal horen te zijn‚ zoals journalisten en wetenschappers‚ in een bepaald kamp te plaatsen. Wie in de val trapt en ruzie gaat maken met regime-aanhangers‚ kan daarop worden aangepakt zodra hij weer kritisch over het Eritrese regime schrijft.’ Emotioneel raakt zo’n campagne je ook‚ zegt Van Reisen. Al heeft dat nog voordelen. ‘Omdat ik het nu zelf aan den lijve heb ondervonden‚ begrijp ik veel beter wat intimidatie doet met Eritreeërs in de diaspora‚ hoe het hen onzeker maakt en angstig.’

Zelfcensuur

Habtom Yohannes: ‘Ik ben bang dat zo’n campagne tot zelfcensuur leidt. Journalisten hebben gewoon geen zin in sommaties en dergelijke.’ Hijzelf staat op de radar van de Eritrese autoriteiten sinds 1998‚ toen hij in Trouw een ook voor Eritrea kritisch stuk publiceerde over de grensoorlog met Ethiopië‚ zegt hij. ‘Sindsdien volgen ze me en vertalen ze alles wat ik maak voor de geheime dienst‚ weet ik uit naar mij gelekte documenten. Het regime ziet mij nu eenmaal als de boosdoener die de Eritrese kwestie op de agenda heeft gezet. Onder meer via bedreigingen die ik al jarenlang ontvang‚ laten ze me weten dat ze me “op de hielen zitten”. Gelukkig heeft dit land maatregelen genomen om me te beschermen. Intimidatie went nooit‚ al heb ik er inmiddels een olifantenhuid voor ontwikkeld. Maar ik zal nooit marchanderen met de waarheid en nooit gas terugnemen. Nooit.’

Vastberadenheid

Ook Van Reisen denkt dat media ‘voorzichtiger zijn geworden’ door de intimidatie. ‘Dat bedoel ik niet als kritiek: er is veel vastberadenheid bij de media en vrije meningsuiting staat hoog in het vaandel. Maar zeker bij live interviews zullen mensen gaan uitkijken. Ik luister nu naar de radio: wat mensen er daar nu nog uitflappen is goed voor ik weet niet hoeveel rechtszaken per dag‚ als je dezelfde normen zou hanteren.’

Dan zijn er nog de praktische gevolgen. Van Reisen: ‘Wij hebben onze zaak gewonnen en de andere partij is veroordeeld tot betaling van de proceskosten. Maar in Nederland zijn die kosten gebonden aan een bescheiden maximum. Mijn werkelijke kosten liggen vele malen hoger. Je moet dus niet tien van die rechtszaken hebben‚ ook al win je ze allemaal.’

Diaspora

Eind juni presenteerde de Speciale VN-Onderzoekscommissie voor Mensenrechten in Eritrea haar tweede rapport bij de VN-Mensenrechtenraad in Genève. Daarin stelde ze vast dat Eritrea de afgelopen 25 jaar ‘misdaden tegen de menselijkheid’ heeft gepleegd in ‘gevangenissen‚ militaire trainingskampen en in andere locaties’ in het hele land. Twee dagen later waren er demonstraties in Genève voor én tegen Eritrea. Van Reisen‚ die bij de anti-Eritrea-betoging was: ‘Er waren indrukwekkend veel Eritreeërs uit de diaspora‚ volgens de politie zo’n tienduizend.’ Ze sprak kort de menigte toe‚ ‘vooral om iedereen een hart onder de riem te steken. Slachtoffers van de repressie hebben internationale solidariteit nodig‚ en mensen zoals ik‚ die gefundeerd kunnen uitleggen wat er aan de hand is. Door de rechtszaken tegen mij weten ze in elk geval dat ze er niet alleen voor staan.’

Meseret Bahlbi: ‘Fascistische praktijken’

In een schriftelijke reactie op een aantal vragen zegt Meseret Bahlbi ‘ontevreden en teleurgesteld’ te zijn over het Nederlandse rechtssysteem. De ‘gevestigde media’ zouden hem als dader zien‚ in plaats van ‘als slachtoffer van de leugens van Mirjam van Reisen’ waardoor zijn familieleden ‘hun baan zijn kwijtgeraakt om mijn politieke mening’.
Bahlbi: ‘Dit soort fascistische praktijken hou je in Nederland niet voor mogelijk. Het past in het plaatje van demonisering van nieuwe Nederlanders die voor hun rechten opkomen‚ zoals (anti-zwarte-piet-activist) Jerry Afriyie en de leden van politieke partij DENK. De linkse elite laat zich nogal kennen.’

Bahlbi zegt in beroep tegen Van Reisen te zijn gegaan omdat zij ‘geen concrete bewijzen’ heeft gepresenteerd dat hij iets met ‘een inlichtingendienst’ te maken heeft. Dat de rechter hem ongelijk gaf‚ komt volgens hem omdat deze de YPFDJ als ‘verlengstuk ziet’ van de Eritrese staatspartij PFDJ. Volgens Bahlbi‚ tot voor kort voorzitter van de Nederlandse afdeling van de YPFDJ‚ is deze jongerentak van de staatspartij ‘juridisch niet verbonden aan de PFDJ. Wel ideologisch’.

In de zaak tegen de Volkskrant zou Bahlbi ‘zeker’ ook in beroep zijn gegaan‚ als hij voldoende geld had gehad‚ vervolgt hij. Ook stuurt hij een document met via Facebook verspreide hatemail‚ waaronder enkele doodsbedreigingen. ‘Ik krijg geen beveiliging’‚ schrijft hij‚ als bewijs dat ‘met dubbele maten’ wordt gemeten‚ ‘maar Van Reisen wel’. Over de sommaties en de hoge schadevergoedingen die hij eist‚ zegt Bahlbi: ‘Wat is hoog? Dat berekent een advocaat. Je weet niet wat voor schade ik en mijn familie hebben opgelopen. En wie zegt dat het niet voor de rechter komt? Dat zal de toekomst uitwijzen. Je begrijpt dat ik niet al de zaken tegelijk kan voeren.’

Bahlbi‚ terugkijkend: ‘Gelukkig ben ik met veel liefde opgegroeid‚ ben ik hoogopgeleid en heb ik geweldige vrienden. Ik kan het relativeren. De rechtszaken hebben mij aangezet om mij meer in te zetten voor de rechten van nieuwe Nederlanders.’

Wordt Vervolgd, juli 2016