Politiechef met hoogmoed

Bendeleden, dieven en transseksuelen mogen best verdwijnen, vinden veel conservatieve burgers in Guatemala. Goedkeurend gemompel rees dan ook op uit hun gelederen toen doodseskaders de sloppenwijken ingingen om ‘ongewenste elementen’ op te ruimen. Maar liefst 1.434 buitengerechtelijke executies waren het gevolg, uitgevoerd tussen 2005 en 2012, constateerde de lokale mensenrechtenorganisatie CALDH vorig jaar. Slechts 413 moorden daarvan leidden tot justitieel onderzoek.

Erwin Sperisen, destijds hoofd van de politie in Guatemala, deed volop mee aan wat de ‘sociale schoonmaak’ ging heten, wisten lokale organisaties. Zoals in september 2006, toen hij en zijn agenten jacht maakten op ontsnapte gevangenen. Zeven van hen werden gepakt, en vervolgens geëxecuteerd.

Benauwd

‘Ze verzetten zich tegen hun arrestatie. We móesten wel schieten’, verdedigde de politie zich destijds. De Internationale Commissie tegen Straffeloosheid in Guatemala (CICIG), een VN-organisatie die met het Openbaar Ministerie samenwerkt, vond echter bewijzen dat het wel degelijk om executies ging. Sperisen kreeg het benauwd en vertrok naar Zwitserland, waarvan hij de nationaliteit bezit. Maar de CICIG liet het daar niet bij en vroeg namens Guatemala om zijn uitlevering. Omdat Zwitserland geen eigen burgers uitlevert, begon het kanton Genève, waar Sperisen woonde, zelf een proces.

Na vele getuigenissen tijdens drie weken van zittingen, kwam op 6 juni het vonnis: levenslang. De rechters achtten bewezen dat de arrestanten in koelen bloede waren vermoord: het pistool waarmee de ene gevangene zou hebben geschoten, was duidelijk na zijn dood in diens hand geduwd. Het was zelfs stuk. Ook een granaat die bij een ander was gevonden, was daar pas na diens dood gelegd, aldus het vonnis.

Zoete koek

‘Ik ben heel blij, levenslang is een mooie straf’, reageert jurist Sander Wirken, die afstudeerde op de CICIG en bestuurslid is van de organisatie Impunity Watch. ‘Sperisen leed aan hybris, hoogmoed. Hij dacht lang overal mee weg te komen. Dat is niet vreemd, als je ziet hoe de verhaaltjes over terugschietende gevangenen als zoete koek werden geslikt in Guatemala. Zóveel steun was er voor de Limpieza Social.’

Die krachten zijn nog altijd sterk in het land. In mei moest Claudia Paz y Paz opstappen, hoofd van het OM en motor achter het proces tegen oud-dictator Ríos Montt, omdat een procedure rond haar benoeming niet goed zou zijn gevolgd. Voor Wirken, die een documentaire over haar maakt, reden om spoorslags naar Guatemala af te reizen.

Geen berouw

Sperisen vindt overigens nog steeds dat hij het juiste deed. Hij toonde geen moment berouw tijdens het proces, noch medelijden met de slachtoffers, wat de rechters hem zwaar aanrekenden. Maar hij liet wel iets anders zien: dat zelfs een Europees paspoort je niet altijd kan redden.

De naam van zijn toenmalige baas, de Guatemalteekse minister van Binnenlandse Zaken Carlos Vielmann Montes, viel vaak tijdens de zittingen. Vielmann zocht zijn heil in Spanje, waarvan hij sinds 2009 staatsburger is. Daar zit hij vast in afwachting van een proces, op basis van eenzelfde aanklacht. Sinds 6 juni zal hij minder goed slapen.