Ordinaire nijd

Donald Trump zal niet de nieuwe president van de VS worden (ik ben bereid daar tienduizend euro op in te zetten) maar dat is een kleine troost. Wat zegt het feit dat Trump presidentskandidaat kon worden over het Amerikaanse electoraat?

Of beter gezegd: over het kleine deel van dat electoraat dat de moeite heeft genomen in voorverkiezingen te stemmen?

Het zegt vooral iets over de woede waaraan hij appelleert; een deel van de burgers lijkt in een permanente staat van boosheid te verkeren. Wie deze tijd wil begrijpen‚ zou die boosheid moeten begrijpen. Die boosheid is wijdverspreid in het Westen‚ het is geen uniek Amerikaans fenomeen. Hooguit is Trump uniek. Ieder land krijgt de hater die bij dat land hoort. De VS Trump‚ Nederland Wilders‚ Frankrijk Le Pen‚ alleen Duitsland heeft wel een partij maar nog geen duidelijk voorman die de partij vooruit helpt in de vaart der volkeren.

De economische verklaring voor deze woede schiet tekort; een middenklasse die zich bedreigd weet door globalisering zoekt zijn toevlucht in het rechtsextremisme. Maar vergeleken met de jaren dertig in Duitsland‚ de jaren twintig in de VS‚ leeft de middenklasse in betrekkelijke luxe en zekerheid. In Europa nog meer dan in de VS.

Ook de opvatting dat bijvoorbeeld de aanhangers van Trump uit de onderste onderklassen komen‚ lijkt mij onjuist. Zij die de meeste reden hebben woedend te zijn en teleurgesteld in de samenleving‚ zijn niet zijn aanhangers. Zoals overigens ook de allerarmste Afrikanen nooit de oversteek naar Europa wagen‚ eenvoudigweg omdat zij daar de middelen niet toe hebben. Wie werkelijk bezig is met overleven heeft de kracht en de tijd niet om op nogal frivole wijze woedend te zijn.

Ik denk dat we om te beginnen naar psychologische factoren moeten kijken. Opgroeien betekent leren omgaan met teleurstellingen en frustraties. Een kind leert dat met vallen en opstaan‚ onredelijke woede-uitbarstingen over betrekkelijk kleine teleurstellingen zijn onvermijdelijk. Opvoeden is het kind erop voorbereiden dat leven dikwijls een teleurstellende en frustrerende bezigheid is‚ en het kind leren zijn frustraties niet al te zeer op zijn omgeving af te reageren.

Iedereen zal op dagen dat het echt tegenzit wel eens zijn kalmte verliezen en met een schoen door de woonkamer gooien. Dat betekent niet dat de woede permanent moet worden geuit. Wie altijd woedend is‚ hoeft de leegte van het bestaan niet te voelen. Permanente woede kan ook begrepen worden als een gevecht tegen die leegte.

Joschka Fischer sprak over welvaartsfascisme en ik vrees dat hij daar niet helemaal ongelijk in heeft. Veel mensen kunnen er niet aan wennen dat ook Aziaten‚ Afrikanen en Zuid-Amerikanen recht hebben om te leven en succesvol te zijn. De woedende burgers vinden dat de anderen moeten creperen terwijl zij mogen leven. Achter de meeste woede van die burgers gaat ordinaire nijd schuil.