Onderscheidingen

Over wie en wat die verdedigers precies zijn‚ valt nog wel te twisten. De VN hebben over hen in 1998 een verklaring aangenomen maar geen definitie gegeven. Dat de prijzen van belang zijn‚ staat echter buiten kijf. Toen ik kort voor de Olympische Winterspelen in Rusland was‚ werd me dat weer eens op het hart gedrukt. Niet dat de activisten die ik sprak zelf om zo’n prijs vroegen‚ ze zeiden wél dat een prijs elk mensenrechteninitiatief prestige en daarmee bescherming biedt.

Eind maart wordt de meest prestigieuze Nederlandse prijs‚ de Geuzenpenning‚ uitgereikt aan een van ’s werelds bekendste mensenrechtenverdedigers: Thomas Hammarberg. Of misschien is bekend niet het goede woord. Hammarberg‚ een 72-jarige Zweed‚ heeft geen sterallures. Wie hem heeft gevolgd‚ weet dat hij in 1977 de Nobelprijs voor de Vrede namens Amnesty in ontvangst nam‚ als internationaal voorzitter. Hij was later onder meer VN-vertegenwoordiger voor Cambodja en mensenrechtencommissaris bij de Raad van Europa.

Maar een idool werd hij nooit. Hammarberg is ‘gespecialiseerd’ in groepen die evenmin sterallures hebben en nog veel minder invloed: vluchtelingkinderen‚ illegalen in vreemdelingendetentie‚ lhbt’ers in homo-onvriendelijke landen‚ en Roma en Sinti – de twee meest verdrukte groepen in Europa. Vertegenwoordigers van die laatsten onderscheidden hem twee jaar geleden al met een  Europese Burgerrechtenprijs. Die onderscheidingen heeft Hammarberg niet nodig om zich gewaardeerd te weten. Maar voor de mensen voor wie hij zich inzet zijn die des te belangrijker.

Dat gold bijvoorbeeld ook voor die andere belangrijke prijs‚ de Martin Ennals Award‚ vorig jaar uitgereikt aan de Joint Mobile Group in Rusland. De leden van die groep gaan nog onopvallender te werk dan Hammarberg. Met opzet. De groep bestaat uit advocaten die voor korte periodes naar Tsjetsjenië gaan voor zaken waarbij sprake is van marteling of verdwijning. Langere tijd daar blijven is niet veilig‚ vele mensenrechtenverdedigers zijn in Tsjetsjenië vermoord.

Ook elders in Rusland zijn de risico’s groot. Dus zijn de mensen die ik in Moskou sprak voorzichtig. De dreiging weerhoudt activiste Natalja Taubina er echter niet van opzienbarende reportages te schrijven over politiegeweld‚ waarvoor ze vorig jaar de Alison Des Forges Award kreeg. En weerhoudt Galina Arapova er evenmin van zich in te zetten voor vrije nieuwsgaring‚ waarvoor ze de Russische Journalistenprijs kreeg. Voor Russische en andere activisten biedt een prijs heuse bescherming. Ik ben benieuwd naar het effect van de prijs voor Thomas Hammarberg. En naar de reacties bij ons: de kritische rapporten die Hammarberg opstelde over onder meer de opvang van asielzoekers in Nederland‚ zijn hier destijds hard aangekomen.