Ola Mafaalani: ‘Ik wil volle zalen, want ik wil invloed’

Ola Mafaalani‚ artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel‚ riep vorig jaar de kunstwereld op weer het geweten van de samenleving te willen zijn. Ze geeft dit najaar het goede voorbeeld met haar afscheidsstuk All Inclusive‚ een absurde komedie over vluchtelingen. ‘Onze voorstellingen gaan over bestaande mensen. We zijn hun advocaten‚ niet slechts acteurs.’

Je betreedt een kroeg‚ met een toog en tafeltjes vol lege glazen. ‘Stamgasten halen er hun rondjes “eigen gelijk” en volgen absurde redeneringen om de wereld te begrijpen. De figuren in de voorstelling hebben ooit besloten: wíj bepalen welke normen gelden op dit stukje planeet. Daar hebben ze ook oorlog om gevoerd‚ dat hebben ze verwórven. En dan komen er opeens vreemdelingen hun wereld binnenwandelen‚ vluchtelingen‚ met hún normen en waarden‚ op zoek naar veiligheid en geluk. Hun komst brengt de waarheden die ze koesterden‚ over de eigen superieure cultuur‚ aan het wankelen.’

Zo beschrijft Ola Mafaalani (48)‚ de artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel (NNT)‚ de ‘absurde komedie’ All Inclusive waarmee ze afscheid neemt van haar theatergezelschap. Ze gaat weer freelancen‚ vertelt ze in De Machinefabriek‚ het grote‚ ongepolijste pand in Groningen waar het NNT kantoor houdt en repeteert. Ze praat graag en nadrukkelijk‚ met een Duits accent en met veel armgebaren‚ om te onderstrepen wat ze belangrijk vindt.

In de ‘Staat van het Theater’- toespraak‚ vorig jaar september in de Amsterdamse Stadsschouwburg‚ haalde Mafaalani uit naar de Nederlandse theaterwereld. Ze hekelde het gebrek aan diepgang in de kunstwereld en vroeg de kunstbroeders om aandacht voor de vluchtelingen in Europa. Ze is Syrische van geboorte‚ maar verhuisde op 2-jarige leeftijd met haar moeder en zusje naar Duitsland‚ waar haar vader al was om te studeren. Het gezin keerde nooit terug naar Syrië‚ behalve voor vakanties. Ze voelt er geen speciale binding mee‚ haar pleidooi gold voor vluchtelingen van alle nationaliteiten‚ die in Europa op prikkeldraad stranden.

Ik dacht: een oorlogsgebied geeft jou meer vitaliteit dan in Nederland levend begraven worden.

‘Als wij kunstenaars niet meer luid of zacht‚ zingend of fluisterend‚ schilderend‚ dansend en vooral glashelder opkomen voor de fundamentele rechten van de mens‚ houden wij ons niet aan artikel 1 van het wetboek van een kunstenaar: het geweten zijn van de samenleving’‚ zei ze. Zelf zou ze niet meer zwijgen‚ kondigde ze aan. ‘Laten wij invloed willen!’‚ riep ze haar collega’s op.

Daar ging Borgen ook over‚ vertelt ze‚ de negen uur durende NNT-voorstelling die dat seizoen volgde en die was gebaseerd op de succesvolle Deense tv-serie over de politica Birgitte Nyborg. In haar functie van premier maakt zij bijna dagelijks keuzes tussen haar idealen en de harde politieke werkelijkheid. Adam Price‚ de schrijver van Borgen‚ wilde laten zien dat het zin heeft als burgers zich voor politiek interesseren. Hoe is het mogelijk dat je als inwoner van een klein‚ bevoorrecht land‚ waar de democratie al ruim anderhalve eeuw functioneert‚ niet eens de moeite neemt je stemrecht te gebruiken‚ vroeg hij zich af. Hij wilde de niet-stemmers beïnvloeden. In Denemarken is onderzoek gedaan naar het ‘Borgen-effect’. Het toonde aan dat méér mensen na het zien van de serie gingen stemmen.

‘Wij zijn het idee kwijtgeraakt dat de kiezer macht heeft. We kunnen invloed krijgen‚ maar dan moeten we wel wat doen. Dan moeten we die macht wíllen’‚ zegt Mafaalani. De idealistische component bij het NNT is groot. Theater is geen avondje uit‚ zegt ze. Ze ziet haar publiek niet als betalende bezoekers‚ maar als mensen die luisteren naar wat ze te zeggen heeft. ‘En ik ben geen bescheiden mens‚ ik wil volle zalen.’

Zingen op de markt

Mafaalani probeert de Groningers bij de voorstellingen te betrekken door rondom elke première mensen uit te nodigen om repetities bij te wonen. Of ze laat acteurs als ze even niet op het toneel hoeven te staan naar de Grote Markt fietsen om een nummer te zingen‚ waarna ze weer terug naar de schouwburg scheuren. ‘We zitten nu altijd vol’‚ zegt Mafaalani. Vaak met nieuw publiek – bij Borgen tot wel 50 procent nieuwkomers. Dat vindt ze belangrijk‚ want ze gelooft in de maakbaarheid van de samenleving‚ zolang burgers een groter bewustzijn hebben. Als theatermaakster wil ze het publiek daarom andere dingen laten zien dan het gewend is. ‘Mensen komen kijken die never ever uit zichzelf naar binnen zouden zijn gegaan‚ want de schouwburg is toch een beetje van “hmm‚ anderlevel”. We vragen ze: waarom ga je niet naar binnen? En dan zeggen ze vaak: dat is vast niks voor mij. En dan zeg ik: kom nou gewoon eens kijken. Als je het écht niks vindt‚ blijf je de volgende keer weg.’

Ze wil met alles wat ze heeft haar overtuiging bij de toeschouwers naar binnen krijgen. ‘Ik wil jou beïnvloeden‚ ja. Ik wil iedereen beïnvloeden. Wat niet wil zeggen dat ik er niet enorm van houd dat mensen snoteigenwijs zijn en zich niet zo makkelijk door mij láten beïnvloeden.’ Ze lacht hard.

Het NNT koos na Borgen vluchtelingen als thema. Een belangrijke reden: Groningen ligt vlak bij het uitzetcentrum Ter Apel. ‘We móésten er iets mee‚ we schaamden ons. We ontmoetten in Ter Apel een Afghaanse familie die al acht jaar zat te wachten op een verblijfsstatus. Hun dochter was hier puber geworden. Die moeder zei: “Als we terug moeten‚ wordt ze meteen uitgehuwelijkt‚ want ze is mooi. Ik moet haar lelijk maken als we terug moeten.” Het enige wat het gezin deed‚ was wachten. Ik kon dat na een tijdje niet meer aanzien. Ik dacht: een oorlogsgebied kan jou meer vitaliteit geven dan hier levend begraven te worden. Ik zeg dat met respect‚ vanuit mijn gevoel‚ want ik weet gelukkig niet wat  oorlog is. Ik weet wel wat ik bij dat gezin heb gevóéld: ze waren levend begraven.’

Dromen

Voordat ze iets ensceneren bij het NNT willen ze precies begrijpen waar ze het over hebben. Theatermaken‚ vertelt Mafaalani‚ gaat over inleven in een ander mens. ‘Al onze acteurs zijn daarmee bezig en bouwen daar hun rol op. Actrice Malou Gorter bijvoorbeeld gaat elke woensdag naar vluchtelingenkinderen. Ze vraagt naar hun dromen en hoe hun ideale wereld eruitziet. En dan gaat ze naar Nederlandse kinderen in dezelfde leeftijd: stel dat er tien buitenlandse kinderen in jullie klas komen‚ hoe zouden jullie dat aanpakken‚ vraagt ze. Die kinderen antwoordden: dan moeten we snel hun taal leren‚ anders snappen ze ons niet. Hun oplossingen‚ in hun kinderlijke formuleringen‚ verwerkt Malou in de voorstelling.’

Acteur Bram van der Heijden deed vorig jaar vrijwilligerswerk in asielzoekerscentra en verwerkte zijn ervaringen in scènes met een gefrustreerde‚ welwillende hulpverlener erin. ‘Zo maken we voorstellingen. Niet bedacht‚ maar copy paste uit de echte wereld. Want als je een bestaande situatie naspeelt‚ moet je die serieuzer nemen. Bij ons kun je niet zeggen: het is maar een toneelstuk. Bij ons is het een stuk uit het leven van een bestaand mens. De acteurs kennen die mensen en kunnen daar niet zomaar kunst van maken. Ze moeten echt het verhaal overbrengen‚ uit hun buik‚ uit hun hart. Waardoor je niet meer bezig bent met de vraag of je zaal vol zit‚ maar meer met: komt het verhaal van dit mens over bij het publiek? Je bent een soort advocaat voor die mens‚ niet slechts een acteur.’

[Source quote=”Ola Mafaalani”] Onze voorstellingen gaan over de echte wereld. Niet bedacht, maar copy paste uit de echte wereld. [/quote]

Bij het NNT lopen tijdens de repetities vaak externe deskundigen over het toneel. In de NNT-interpretatie van Hamlet‚ waarbij de hoofdpersoon niet wordt vermoord in een zwaardgevecht‚ maar wordt verbannen naar een psychiatrische inrichting‚ draaide het om de vraag waarom iemand voor gek wordt verklaard die weigert zich te conformeren aan de bestaande hypocrisie. En over hoe met krankzinnigen wordt omgegaan. Het theatergezelschap ging kijken hoe het er in een gesloten inrichting aan toeging en verwerkte dat in het stuk. Een psychiatrisch verpleegkundige leerde de acteurs hoe ze een hysterische patiënt tot rust moeten brengen.

Voor All Inclusive nam Mafaalani zelf het sociologische deel van de research op zich en ging te rade bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI)‚ dat demografische trends verklaart en voorspelt. ‘Als Wilders de grenzen sluit‚ hoe ziet Nederland er dan in 2060 uit‚ wilde ik weten. Ik leerde van het NIDI dat dan alleen nog heel rijke mensen naar de dokter kunnen. Jij en ik kunnen dat niet meer betalen. We maken niet genoeg kinderen meer en houden dan te weinig mensen over die belasting afdragen en ons zorgstelsel in stand houden. We hebben migranten nodig en wel heel veel.’

In het theatergezelschap is niet iedereen het daar blind mee eens. Sommige snappen goed waarom niet iedereen juicht bij de komst van zovele vreemdelingen. ‘Ik begrijp dat óók wel. Soms‚ als ik een vluchteling iets hoor zeggen tegen homo’s‚ dan spring ik erbovenop. Maar als je opgroeit in een samenleving waar doorlopend wordt gezegd: “Dat is fout”‚ dat moet je wel die ene Nelson Mandela van verlichting zijn om zo’n beeld niet over te nemen. Het is een proces van educatie. Moet hij‚ omdat jíj verlicht bent‚ nu opeens anders denken? En ik snap ook wel dat je kunt schrikken van het volume waarmee ze elkaar benaderen. Dat geschreeuw in de verschillende talen die in azc’s te horen zijn… Het Arabisch versta ik voor een deel en ik weet: dat is geen ruzie‚ maar humor. Maar ik denk soms ook: pfff‚ kan het effe wat rustiger of zo.’

Eigen manier

Ola Mafaalani denkt‚ ook nu de voorstelling bijna in première gaat‚ niet steeds aan Syrië. Haar ouders in Duitsland wel. Ze hebben nog familie in Damascus. ‘Van wat ik van mijn moeder hoor‚ is het nu rustig in hun wijk. Maar elke seconde kan er iets gebeuren. Misschien gooien de Russen er wel een bom. Intussen kunnen ze gewoon naar hun werk‚ kunnen ze uit eten. Ze zijn wel altijd vér voor donker thuis‚ want de politie functioneert niet meer. Dat geweld is heel ingrijpend in het dagelijks leven.’

Er gaat geen dag voorbij of haar ouders voelen de pijn van de oorlog. ‘Ik vraag er niet meer naar‚ om meer leed te vermijden.’ Ze probeerde haar moeder te verbieden tv te kijken‚ ze werd daar emotioneel ziek van. ‘Mijn moeder is heel gepassioneerd als vrijwilliger‚ als vertaler. Ze helpt vluchtelingen documenten in te vullen. Maar ze voelt zich ook tegenover de Duitsers verantwoordelijk. Het land neemt zoveel mensen op‚ het kan dat niet behappen‚ vindt ze. En dan zou zij thuis blijven zitten? Nou nee‚ vindt ze.’ Maar Mafaalani wil de ellende niet voortdurend bij zich binnenlaten. ‘Ook door je elke dag in te leven‚ kun je getraumatiseerd raken. Dat doe ik mezelf niet aan‚ daar red ik geen mensenleven mee. Dan doe ik het liever op mijn eigen manier. Ik geloof dat het bereiken van een groot publiek met onze kunst efficiënter is.’

Biografie

NAAM Ola Mafaalani GEBOREN in 1968 in Syrië VERHUISDE toen ze 2 jaar was met haar ouders naar Duitsland GING IN 1992 in haar eentje naar Amsterdam om theaterwetenschap te studeren HAAR EERSTE VOORSTELLING Harige Machines maakte ze in 1995 bij het Grand Theatre in Groningen WERKTE daarna onder meer voor de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel‚ het American Repertory Theatre van Harvard University (Massachusetts) en Toneelgroep Amsterdam WERD IN 2009 artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel (NNT) VERTREKT BEGIN 2017 bij het NNT om freelance regisseur te worden