Luisteren
Je suis Charlie‚ stond erop‚ en ook de tekst die de dichteres Jana Beranová bijna veertig jaar geleden voor Amnesty maakte: ‘Als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden.’
Die tekst is altijd al trefzeker geweest‚ maar wat er in Parijs gebeurde‚ heeft de betekenis ervan nog eens extra dichtbij gebracht. Niet omdat ik de illusie koester dat luisteren altijd alles oplost. Ik zou niet weten hoe te luisteren naar iemand die van een trainingskamp in Jemen een kalasjnikov meeneemt en dan een video de wereld in stuurt met de boodschap: jullie vallen ons aan‚ dus wij vallen jullie aan. Zo iemand wil geen gesprek. Vandaar ook de video: die laat geen weerwoord toe.
Evenmin zou ik weten hoe te luisteren naar degenen die oproepen om moskeeën in brand te steken. Je zou hopen dat het geweld van godsdienststrijd in Nederland een paar eeuwen achter ons ligt. Als je andersdenkenden per definitie levensgevaarlijk vindt‚ heb je de gedachte aan een gesprek al lang laten varen.
Maar de situaties waarin niets meer te luisteren valt‚ zijn eigenlijk schaars. In het overgrote deel van de gevallen kun je juist wel een beroep doen op elkaars vermogen tot luisteren. Als Hollande‚ Netanyahu‚ Abbas en Rutte meelopen bij de demonstratie in Parijs‚ als vier miljoen Europeanen op een zondag de straat op gaan‚ geven ze daaraan uiting. Wij zijn Charlie‚ of simpeler nog: wij zijn medeburgers.
Wat kunnen we doen om dat uit te dragen – niet één dag maar op lange termijn? Jong geleerd oud gedaan‚ denk ik. Amnesty en andere organisaties proberen al jaren de regering ertoe te bewegen mensenrechten in het onderwijs op te nemen. Want raar genoeg‚ in Nederland is dat nog altijd niet zo. Noem dat vak burgerschap‚ mensenrechten of grondwetskennis. De naam is niet zo belangrijk‚ zolang het maar gaat om het bijbrengen van fundamentele rechten en de manier waarop ieder individu met rechten en plichten omgaat.
Een moreel kompas hoort in het onderwijs‚ zegt het College voor de Rechten van de Mens. Maar in de brief die de regering afgelopen november schreef over ‘toekomstgericht funderend onderwijs’ staat helaas geen woord over mensenrechten. Dat is een groot gemis. Als we schouder aan schouder meelopen in een demonstratie tegen onverdraagzaamheid‚ is het zaak dat we beseffen wat de waarden en de grenzen van vrijheid zijn.
Met mensenrechten los je niet alles op‚ maar wel maak je de ruimte waarin niet wordt geluisterd steeds kleiner.
