Liu Xiaobo † – Hoofdredactioneel door Arend Hulshof

De toen nog onbekende literatuurdocent Liu Xiaobo gaf in 1986 in Peking een lezing. Fel haalde hij uit naar de Chinese traditie van onderdanigheid. Te weinig Chinezen hebben hun ‘eigen opvattingen’‚ sneerde hij. Intellectuelen zouden zich opstellen ‘als dienaars die blijven vasthouden aan de stompzinnige ideeën van Confucius’. En over de Chinese staat zei Liu dat die een geobsedeerd verlangen zou hebben ooit een Nobelprijs te winnen.

Ruim twee decennia later‚ in 2010‚ was het uitgerekend Liu die als eerste Chinees ooit de Nobelprijs voor de Vrede zou winnen. De rebelse academicus was inmiddels een van China’s bekendste mensenrechtenverdedigers en had vele kritische artikelen en boeken op zijn naam staan. In 1989 was hij een van de leiders van de studentenprotesten op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking.

De Chinese autoriteiten reageerden woedend op Liu’s onderscheiding. Het Noorse Nobelcomité zou de prestigieuze prijs hebben ‘onteerd en bespot’‚ verklaarden ze. Noorse zalm werd lange tijd door China geboycot. En verschillende familieleden en vrienden van Liu werden vastgezet‚ onder wie zijn vrouw Liu Xia.

Zelf zat Liu toen al twee jaar gevangen. Hij had in 2008 meegeschreven aan Charta 08‚ een genuanceerd manifest voor democratisering in China dat door vele prominenten was ondertekend. De Chinese rechter veroordeelde Liu eind 2009 tot elf jaar cel. Met Charta 08 zou hij China omver hebben willen werpen‚ was het oordeel.

In de speech waarmee Liu in 1986 bekendheid verwierf‚ zei hij dat de Chinese volgzaamheid zo besmettelijk was dat ook buitenlandse Chinakenners hun kritische houding tegenover het regime hadden laten varen. Dat lijkt sindsdien alleen maar erger te zijn geworden. Steeds meer westerlingen prijzen de ‘harmonieuze’ Chinese cultuur. De Utrechtse mensenrechtenhoogleraar Tom Zwart zei vorig jaar nog in Vrij Nederland dat de ‘te nadrukkelijk aanwezige’ dissidenten zoals Liu zich ‘heel erg confronterend’ opstellen. Omdat de ‘gemiddelde Chinees’ conflictmijdend zou zijn‚ zou die zich daarom niet verwant voelen met Liu. Dat de Nobelprijswinnaar gevangenzat‚ viel volgens Zwart ook wel te begrijpen. In ieder land is het ‘omver willen werpen’ van de ‘maatschappelijke orde’ immers strafbaar.

Eind juni werd Liu opgenomen in een ziekenhuis. Hij leed aan leverkanker en verkeerde in een terminale fase. Met zijn vrouw wilde hij graag naar het buitenland reizen. Maar de Chinese autoriteiten weigerden. Op 13 juli brachten ze een bericht uit met een strak rood kader. Liu Xiaobo was op 61-jarige leeftijd overleden. In de annonce bleef de Nobelprijs onvermeld. Liu werd slechts omschreven als een crimineel die China omver wilde werpen.

Wordt Vervolgd, augustus/september 2017