Libanon
Het is de laatste week voor Kerst. Ik zit met studenten op de publieke tribune van het Speciale Tribunaal voor Libanon (STL)‚ gehuisvest in het voormalige hoofdkantoor van de AIVD in Leidschendam. Het tribunaal met zijn ruim driehonderd werknemers bereidt zich sinds 2009 voor op de berechting van de moordenaars van de Libanese premier Rafiq Hariri die vier jaar eerder met 23 anderen door een autobom werd gedood. Vier leden van de pro-Syrische Hezbollah zijn aangeklaagd voor deze terroristische daad. De Verenigde Naties hoopten destijds met dit proces het Libanese vredesproces op gang te brengen.
Vanachter het kogelvrije glas overzien wij de voormalige AIVD-gymzaal‚ nu omgebouwd tot hypermoderne rechtszaal met ontelbaar veel ingebouwde computers op de bureaus en aan weerszijden geavanceerde tolkencabines. Maar het is er stil; de microfoons‚ de computers en de lichten zijn uit. De rechtszaal ademt de sfeer van een museum van de hoopvolle toekomst. Geen van de verdachten is opgepakt en de kans dat dit nog gaat gebeuren is nihil.
De Amerikaanse tribunaalmedewerker die ons met groot enthousiasme rondleidt‚ legt uit dat het tribunaal overweegt om de verdachten in absentia te berechten. Een studente merkt op dat zoiets wel erg slecht is voor de reputatie van het tribunaal. ‘Maar slachtoffers hebben dan in ieder geval het idee dat er iets gebeurt’‚ oppert onze gastheer.
Hoe zal zo’n proces zonder verdachten verlopen‚ willen de studenten weten. Dat hangt geheel af van de Zwitserse rechter die de zaak gaat voorzitten, wordt ons verteld. Deze bepaalt onder meer of de rechtszaak een Europees continentaal of een Amerikaans karakter zal krijgen. In het eerste geval bestuderen de rechters het dossier vooraf en stellen ze vervolgens vast wat zij tijdens een zitting nog willen weten of er bijvoorbeeld nog getuigen zullen worden gehoord. Bij de zeer tijdrovende Angelsaksische procedure daarentegen beheert de aanklager het dossier en heeft de rechter de rol van een passieve scheidsrechter. Over deze fundamentele punten is nog niet beslist en onze gids weet niet wanneer de rechter daarover helderheid gaat verschaffen. Beduusd over zoveel onzekerheid verlaten we het zwaarbewaakte tribunaal.
Terug in de bus mijmert een student dat het recht er in de praktijk toch wel heel anders uitziet dan op papier. Een juiste observatie, die geheel past binnen de leerdoelen van de excursie. En dan hebben wij de huidige situatie in Libanon nog niet eens bij onze besprekingen betrokken. De stilte van de rechtszaal in Leidschendam lijkt symbool te staan voor de vervlogen ambities van de VN om de Libanese zaak middels een rechtszaak verder te helpen.
