KijkenLezen

Radicalisering in Maastricht
Sultan Berzel uit de Maastrichtse wijk Wittevrouwenveld pleegde in november 2014 een zelfmoordaanslag in Bagdad. Een jaar eerder bracht de verlegen jongen nog een bezoek aan ProDemos‚ het ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’ in Den Haag. Hij studeerde toen nog toerisme en met medestudenten deed hij er een verkiezingstest. Op een briefje schreven ze hun politieke voorkeuren om daarna te horen welke partij het beste bij hen paste. Bij Sultan was dat de PVV.

Het is een van de vele opmerkelijke anekdotes die de Limburgse journalisten Johan van de Beek en Claire van Dyck aanhalen in hun boek Sultan en de lokroep van de jihad. Sultan reageert woedend op de politieke test en richt vernielingen aan bij ProDemos. Het levert hem een schorsing op van drie maanden‚ waardoor hij aan het eind van het schooljaar blijft zitten.

Vermoedelijk was die studievertraging voor Sultan aanleiding om te besluiten af te reizen naar het kalifaat. In september 2014 vertrekt hij‚ met zijn plaatsgenoot Rezan die een maand na Sultan in Syrie om het leven komt. De twee jongens hadden geen strafblad en stonden op geen enkele radar‚ schrijven de twee journalisten in hun boek. Dat geldt niet voor een derde jonge jihadist uit Maastricht die in het boek wordt geportretteerd: de bekeerlinge Aicha. De AIVD wist dat ze van plan was naar Syrie te vertrekken‚ maar het lukte de dienst niet te voorkomen dat ze Nederland verliet. Zoals IS er later evenmin in slaagde Aicha tegen te houden toen ze vanuit Syrie weer wilde terugkeren naar Nederland.

Van de Beek en Van Dyck reconstrueerden de radicalisering van de jongeren op basis van Facebook-berichten en gesprekken met familie en vrienden. Knap werk‚ omdat praten over radicalisering zeker binnen de moslimgemeenschap gevoelig ligt. Het leverde bovendien een prachtig boek op‚ waarin ze laten zien hoe Sultan en Rezan afdrijven van de Nederlandse maatschappij en hoe de strikte regels van het salafisme een enorme aantrekkingskracht uitoefenen op Aicha‚ die een even ongelukkige als wilde jeugd heeft gehad.

Johan van de Beek en Claire van Dyck: Sultan en de lokroep van de jihad
Uitgeverij Balans‚ 256 p.‚ € 18‚95

Moslims en Joden in Nederland
Woedende reacties kreeg Natascha van Weezel nadat ze in een uitzending van Omroep Max over de derde Gaza-oorlog in 2014 had gepleit voor een betere relatie tussen Joden en moslims. Een in het publiek aanwezige Marokkaanse- Nederlandse maakte haar uit voor fascist‚ terwijl Joodse kennissen haar op Facebook een ‘zelfhatende Jood’ en ‘gore nestbevuiler’ noemden. Waar andere mensen na dergelijk verbaal geweld in de foetushouding onder hun bureau zouden gaan liggen‚ besloot Van Weezel te onderzoeken waarom het zo schuurt tussen Nederlandse Joden en moslims – een proces waarvan ze verslag doet in Thuis bij de vijand.

In het boek wisselt Van Weezel verhalen over persoonlijke ervaringen af met gesprekken met mensen die een belangrijke rol spelen in het Nederlandse debat over het Midden-Oostenconflict. Zo verhaalt Van Weezel van de keer dat ze op de Dam in Amsterdam voor ‘kankerjood’ werd uitgemaakt door een man met een Palestijnse vlag‚ en spreekt ze met rapper Appa‚ die in het openbaar meer dan eens onbehouwen (‘Fuck de Talmoed!’) uit de hoek kwam. Hoewel Appa ervan overtuigd is dat Van Weezel ‘een goede Jood’ is‚ eindigt de ontmoeting onbevredigend. De verschillen blijken toch te groot.

Natascha van Weezel: Thuis bij de vijand
Uitgeverij Balans‚ 272 p.‚ € 18‚95  

Filosofie voor kinderen
Mag je liegen als je daarmee levens redt? Mag je altijd zeggen wat je wilt? En betekent dat dan ook dat je zomaar tijdens een balletvoorstelling kunt gaan schreeuwen? In hun boek Mag je zeggen wat je vindt? sporen Aby en Sander Hartog kinderen die in de hoogste klassen van de basisschool zitten aan om na te denken over zulke vragen.

Het prachtig geïllustreerde filosofieboek behandelt zaken als rechtvaardigheid‚ discriminatie‚ privacy en vrijheid van meningsuiting. Geen lichte kost‚ maar met prikkelende vragen en aansprekende voorbeelden houden ze de lezers goed bij de les. Enige minpuntje is dat de schrijvers voortdurend hun eigen mening geven. ‘Wij vinden dat schandalig’‚ schrijven ze bijvoorbeeld over slavernij. Een conclusie die kinderen ook prima zelf kunnen trekken.

Aby en Sander Hartog: Mag je zeggen wat je vindt? (Illustraties: Maartje Kuiper) 
Querido‚ 144 p.‚ € 15‚99

De bezetting door kinderogen

Regisseur Christian Duguay schetst in Un sac de billes een indringend beeld van de kwetsbaarheid en kracht van twee jongens die onder extreme omstandigheden proberen te overleven. De aangrijpende film‚ die is gebaseerd op de gelijknamige autobiografische roman van Joseph Joffo‚ vertelt het verhaal van twee jonge Joodse broers‚ Maurice en Joseph‚ die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Parijs wonen. Als de situatie voor hen door de Duitse bezetting steeds dreigender wordt‚ sturen hun ouders de twee naar Nice‚ in de onbezette‚ vrije zone in het zuiden van Frankrijk. Daar komen ze al snel opnieuw in gevaar omdat de nazi’s de vrije zone alsnog bezetten.

Christian Duguay: Un sac de billes
Nu in de bioscoop

Goede cijfers voor gunsten

The teacher is een mooie en bij vlagen zelfs grappige speelfilm over machtsmisbruik in het communistische Tsjecho-Slowakije van begin jaren tachtig. Lerares Maria Drazdechova begint elk schooljaar volgens een vast stramien: ze vraagt haar leerlingen te vertellen wat hun ouders doen. Die informatie gebruikt Drazdechova‚ die aan het hoofd staat van de plaatselijke afdeling van de Communistische Partij‚ voor eigen gewin. De docente zit hele avonden aan de telefoon met de ouders van haar leerlingen om hun om gunsten te vragen. Kunnen de ouders niet even haar boodschappen ophalen? Komt ze wellicht in aanmerking voor een gratis permanentje bij de kapper? En o ja‚ die lamp bij haar in huis moet nodig worden gerepareerd. Ouders die meewerken kunnen er zeker van zijn dat hun kroost goede cijfers haalt. Met de kinderen van ouders die weigeren hand- en spandiensten voor Drazdechova te verrichten‚ loopt het aanmerkelijk minder goed af: de docente pest hen voortdurend en een van de leerlingen doet om die reden zelfs een zelfmoordpoging. Als enkele ouders vervolgens in opstand komen en het schoolhoofd een speciale avond organiseert over de toekomst van Drazdechova op school‚ blijkt lang niet iedereen het tegen haar op te durven nemen.

Jan Hrebejk en Petr Jarchovsky: The teacher
Nu in de bioscoop

IJzingwekkende getuigenis van burgeroorlog
Sri Lanka Oorlog is voortdurend op de achtergrond aanwezig in Het verhaal van een kort huwelijk van de in Sri Lanka geboren schrijver Anuk Arudpragasam. De strijdende partijen in de roman worden nooit bij naam genoemd‚ maar het is duidelijk dat de in het boek beschreven oorlog de burgeroorlog tussen het leger en de rebellen van de Tamil Tijgers betreft.

Uiteindelijk doen die strijdende partijen er ook niet toe‚ want het boek is in de eerste plaats een ijzingwekkende beschrijving van de gevolgen van een oorlog voor op de vlucht geslagen burgers. Over hoe vluchtelingen onder onmenselijke omstandigheden overeind proberen te blijven. Door traumatische ervaringen te verdringen‚ door emoties niet toe te laten en door vast te houden aan zekerheden die geen zekerheden meer zijn.

Voor hoofdpersoon Dinesh bepaalt de oorlog in hoge mate hoe zijn leven eruitziet. Nadat ze van huis zijn gevlucht‚ is zijn moeder overleden. Nu leeft hij in een vluchtelingenkamp dat van tijd tot tijd met granaten wordt bestookt – Dinesh meldt het tussen neus en lippen. Hij helpt in het lokale hospitaal‚ waar de enige overgebleven dokter patienten zonder verdoving opereert.

Net als de arts‚ die bij een kind onbewogen een arm amputeert‚ is ook Dinesh nogal afgestompt. De berustende wijze waarop Dinesh de wereld om hem heen beschouwt‚ contrasteert zeer effectief met alle ellende die hij meemaakt. De gevoelens bij de hoofdpersoon lijken pas weer terug te komen als een oudere man hem in het kamp benadert met de vraag of hij zijn dochter Ganga wil trouwen.

Arudpragasam heeft een gouden pennetje en een bijzonder scherp oog voor details. Zijn heerlijke staccato zinnen‚ die overigens prachtig zijn vertaald door Hien Montijn‚ en het onheil dat voortdurend in de lucht lijkt te hangen‚ zorgen ervoor dat je het boek pas weer weglegt als het uit is.

Anuk Arudpragasam: Het verhaal van een kort huwelijk (vertaling: Hien Montijn)
De Bezige Bij‚ 208 p.‚ € 19‚99