José Efrain Ríos Montt

Ergens halverwege het proces tegen Ríos Montt (86) werd het interview vertoond dat Pamela Yates met hem had in 1982, vlak nadat hij de macht had gegrepen. Daarin ontkende de jonge Montt fel dat zijn soldaten massaal Indianen aan het vermoorden waren in Noordwest-Guatemala. ‘Als ik geen controle heb over het leger, wat doe ik dan hier?’, snoefde hij.

De beelden maakten de poging van de bejaarde Montt zichzelf vrij te pleiten er niet geloofwaardiger op. Niet híj was verantwoordelijk voor de gruweldaden‚ maar lagere commandanten‚ beweerde hij op 9 mei‚ de laatste dag van het proces. ‘Als een agent corrupt is‚ klaagt toch ook niemand het hele ministerie van Binnenlandse Zaken aan?’

Schrikbewind

Een dag later werd hij veroordeeld tot vijftig jaar cel wegens genocide en tot dertig jaar wegens misdaden tegen de menselijkheid. Ruim negentig getuigen hadden verteld hoe Montts soldaten tijdens diens korte schrikbewind 1.771 leden van het Maya-volk de Ixil hadden afgeslacht‚ zonder dat hij ertegen optrad. Massaal hadden ze met machetes op bejaarden‚ zwangere vrouwen‚ kinderen en baby’s ingehakt‚ verkrachtten ze vrouwen en bombardeerden ze vluchtelingen vanuit helikopters.

Het vonnis is internationaal toegejuicht en in Guatemala reageerden de nabestaanden opgetogen. Maar ook was er verzet. Van genocide kon geen sprake zijn‚ vonden velen‚ inclusief president Otto Perez Molina‚ zelf ex-militair. Op 12 mei protesteerden drieduizend ex-militieleden tegen het vonnis‚ met op T-shirts de tekst ‘Er was geen genocide’. Ze dreigden overal wegen te blokkeren als Montt‚ die immers slechts ‘subversieven’ had bestreden‚ niet vrijkwam. Aanklager Claudia Paz y Paz ontving doodsbedreigingen.

Indirect bewijs

Een rechter hoort zich daar niets van aan te trekken en slechts naar de feiten te kijken. Wie de verslagen van de zittingen doorneemt op de onvolprezen ‘Montt-site’ van het Open Society Justice Initiative‚ komt inderdaad veel indirect bewijs tegen van genocide. Zoals militaire documenten‚ die melden dat ‘100 procent’ van de Ixil achter de guerrillero’s stond‚ en‚ elders‚ dat ‘de interne vijand weggevaagd’ moet worden – volgens de aanklager een doodvonnis voor de Ixil.

Ook vertelde een getuige-deskundige dat tussen 1979 en 1986 het leger 18‚3 procent van indiaanse bevolking van Guatemala had omgebracht‚ en ‘slechts’ 3‚2 procent van de niet-indiaanse bevolking. Dat was volgens hem vergelijkbaar met een erkende genocide als ‘Rwanda’‚ waar ook ongeveer 20 procent van één bevolkingsgroep is vermoord.

Smoking gun

Een overduidelijke ‘smoking gun’‚ die aantoont dat Montt de intentie had alle Ixil te laten uitmoorden‚ en dat persoonlijk had bevolen, zit er echter niet bij. Het is dan ook voorstelbaar dat andere rechters genocide niet onomstotelijk bewezen zouden hebben geacht. Maar zelfs dan had Montt tientallen jaren cel gekregen‚ de facto levenslang. Want dat hij zijn mannen gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid liet begaan‚ daar kan niemand omheen.

Kort na het verschijnen van deze rubriek in Wordt Vervolgd en op deze site werd het vonnis geannuleerd.