Frivole jaren – column van Arnon Grunberg

Op een lentedag sprak ik met een vriend die ik bijna twintig jaar ken over de vraag of ons mensbeeld is veranderd. Ik opperde dat er na 11 september 2001 iets veranderd was. Hoewel ik indertijd mijn uiterste best deed‚ in de strijd tegen de hysterie‚ de gebeurtenissen van de elfde september 2001 te relativeren‚ geloof ik toch dat de twintigste eeuw eindigde op die dag. Het is ongetwijfeld ironisch om dat over zo’n bloederige eeuw te zeggen‚ maar daarmee kwam een eind aan een periode van stabiliteit en welvaart‚ zeker in het Westen.

De periode 1989-2001 kunnen we ‘frivole jaren’ noemen. De muur was gevallen‚ de geschiedenis was ten einde verklaard‚ de eerste internetbubbel was nog niet ontmaskerd als bubbel. Maar wie wilde‚ kon het einde van die frivole jaren al zien naderen. Het uiteenvallen van Joegoslavië kan nu worden geïnterpreteerd als een indicatie van wat er in de decennia daarna nog meer uiteen dreigde te vallen. De moord op moslims in Srebrenica kan nu worden gezien als een eerste‚ maar zeker niet als de enige‚ uitbarsting van islamofobie in Europa.

De ontwikkeling die veel westerlingen doormaakten‚ wordt in Nederland gesymboliseerd door schrijver Leon de Winter. Eind jaren negentig schreef hij nog een boekenweekgeschenk waarin de stijl ruim baan moest maken voor de boodschap: de islamitische bevolking in Bosnië moest worden geholpen. Niet veel later werd hij een van de strengste criticasters van de islam.

De val van Srebrenica was een eerste maar zeker niet de enige uitbarsting van islamofobie in Europa

De oorlog in Joegoslavië‚ misschien niet toevallig een oorlog die snel uit het collectieve geheugen is verdwenen‚ herinnert ons eraan dat de opvatting dat oorlog in Europa een spook uit het verleden was een illusie blijkt te zijn.

In het tijdperk-Trump‚ in een tijd dat oorlogsdreiging dus nog reëler is geworden‚ kun je je de luxe van het pessimisme niet permitteren. Zoiets zei ik ook tegen mijn vriend. De gedachte bijvoorbeeld dat Macron net zo erg zou zijn als Le Pen‚ een idee dat ondersteund werd door de linkse presidentskandidaat Mélenchon‚ is immoreel.

In Nederland was het de financieel geograaf en ideoloog van de Partij voor de Dieren‚ Ewald Engelen‚ die op de avond dat duidelijk werd dat Macron had gewonnen met ternauwernood onderdrukte teleurstelling twitterde dat het grootkapitaal had gewonnen. Wie had dan moeten winnen? Le Pen? Zo wordt in naam van de bestrijding van het grootkapitaal het racisme‚ het antimodernisme en het antisemitisme omarmd.

Wij zijn vergeten dat het de typisch Duitse romantiek was‚ met haar antimodernisme‚ haar verheerlijking van de vrije natuur‚ haar idealisering van een verbond tussen mens en aarde die niet bezoedeld was door de stadse samenleving‚ die ook het nazisme heeft voortgebracht. De gebeurtenissen na 11 september 2001 illustreren dat de 21ste eeuw het tweede bedrijf dreigt te worden van de 20ste eeuw.

Wordt Vervolgd, juni 2017