Salman Rushdie ging op 8 november 2016 voor het eerst stemmen als Amerikaans staatsburger. Trots plaatste de naar New York verhuisde Brits-Indiase schrijver een selfie op Twitter. Zijn uitgelaten ‘Graag gedaan‚ Madam President’ staat nog steeds boven aan zijn Twitterprofiel‚ een jaar nadat de man die Rushdies kandidaat uit het politieke speelveld veegde het Witte Huis betrok. Sinds de winst van Donald Trump tweette Rushdie nooit meer. Hij vond de boze‚ verongelijkte ondertoon van Twitter toch al niks‚ zegt hij in het kantoor van zijn uitgever in New York.
Nieuwste horrorverhaal
Collega-schrijver Stephen King pakt het anders aan: hij ontpopte zich op zijn door ruim 4 miljoen mensen gevolgde Twitter-account juist tot een uitgesproken criticus van de Amerikaanse president. ‘Mijn nieuwste horrorverhaal: er was eens een man genaamd Donald Trump‚ en hij stelde zich kandidaat voor het presidentschap. Sommige mensen wilden dat hij won’‚ spotte hij op het hoogtepunt van de campagne. Het zat Trump kennelijk zo dwars‚ dat hij het account van de horrorkoning blokkeerde.
Kings vrouw zou willen dat hij zijn toon wat matigde – voor het gesprek drukt ze hem op het hart het over zijn nieuwe boek‚ en niet wéér over de president te hebben. Maar Stephen King kan het niet laten.
‘Hoe succesvoller je bent‚ des te gevaarlijker dat is’‚ trapt hij af. ‘Je kunt die macht aanwenden om te zeggen: je moet alles op mijn manier doen‚ ik luister niet naar je kritiek. Degene die hier nu het hoogste ambt vervult‚ heeft zo’n houding. Terwijl het juist in die positie zo belangrijk is je oren open te houden.’
Open brief
Al voor de presidentsverkiezingen‚ toen Trump zich kandidaat had gesteld‚ zagen Amerikaanse schrijvers een speciale taak liggen: het Amerikaanse volk bij de les houden. In een open brief riepen ze de kiezers op niet op Trump te stemmen. Honderden schrijvers ondertekenden de brief‚ onder wie behalve Rushdie en King ook Jennifer Egan‚ Dave Eggers en Nicole Krauss: ‘Omdat wij ons‚ als schrijvers‚ ten zeerste bewust zijn van de vele manieren waarop taal misbruikt kan worden in de naam van macht.’
Toen Trump toch president werd‚ namen sommigen uit die literaire kringen een nieuwe rol op zich‚ een beetje als die van dissident in een autoritair regime. Zo ook Salman Rushdie‚ lieveling van de literaire elite‚ die jaren ondergedoken zat vanwege een fatwa uit Iran‚ en Stephen King‚ thrillerschrijver voor de massa.
Tegenstrijdige kanten
‘Paradoxaal genoeg’‚ zegt Rushdie‚ ‘denk ik dat literatuur ons er in deze tijd aan kan herinneren dat er zoiets als de waarheid bestaat. En dan bedoel ik waarheden over de menselijke natuur‚ over hoe we leven. Nu we aangemoedigd worden onze identiteit nauwer en nauwer te definiëren‚ kunnen romans ons laten zien dat identiteit zo niet werkt. Ieder mens herbergt tegenstrijdige kanten. Literatuur kan de complexiteit van de menselijke natuur laten zien.’ Beroemde karakters uit klassiekers bedoelt Rushdie‚ zoals Madame Bovary‚ die niet simpelweg een overspelige echtgenote is of een vrouw uit de middenklasse op zoek naar zingeving. ‘Emma Bovary is wel vijfentwintig dingen tegelijk. Hetzelfde geldt voor Anna Karenina. En voor ons allemaal.’
Zoveel gelogen
Rushdies jongste roman De Familie Golden‚ die in september verscheen‚ is geïnspireerd op de huidige politieke realiteit. Het zit vol verwijzingen naar een cartoonesk figuur met gekleurd haar als opvolger van president Obama. Rushdie paste in het tijdperk van fake news zijn stijl aan: voorheen was in zijn boeken de grens tussen fictie en werkelijkheid dun. Maar op meer fantasie zit de wereld niet te wachten‚ concludeert Rushdie nu. ‘Mijn voorlaatste boek was magisch-realistisch‚ fabelachtig. Nu is het tijd voor iets anders. Nu er zoveel gelogen wordt‚ wil ik geen boeken meer schrijven die dat ook doen.’
Tragische echo
De Familie Golden zet aan het denken over onze groeiende‚ soms benauwende obsessie met identiteit. ‘God is dood en identiteit vult het vacuüm’‚ schrijft Rushdie in het boek. Het is zijn verklaring voor de populariteit van Trump: de identiteitscrisis van Amerikanen in een tijd van toenemende diversiteit‚ en Trumps belofte het land ‘terug te pakken’ en simpelere tijden te doen herleven. ‘Trump is achtergrond‚ deel van het portret van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt’‚ licht Rushdie toe. ‘Ik heb geen allegorie geschreven‚ het is een tragedie. Ook op het publieke niveau. Het optimisme van de VS verpletterd zien worden‚ dat is een tragedie‚ zoals die zich ook afspeelt in het privéleven van de familie die centraal staat. Er klinkt een tragische echo tussen het publieke en het private.’
Mysterieuze ziekte
Ook Stephen King gaat‚ buiten zijn Twitteraccount‚ subtiel te werk: hij waakt ervoor politieke pamfletten te schrijven. Het verhaal moet nog steeds leidend zijn‚ vindt hij. In Schone Slaapsters (januari 2017)‚ het boek dat hij met zijn zoon Owen schreef‚ is de wereld zonder vrouwen komen te staan – ze vallen een voor een in slaap door een mysterieuze ziekte. Dat verhaal komt niet toevallig na de verkiezingen waarin de ambities van de potentieel eerste vrouwelijke president van de VS om zeep geholpen werden door een machoman. King: ‘Ik zie mannen als de meer agressieve sekse‚ degenen met kortere lontjes‚ geneigd de confrontatie te zoeken. Kijk naar Donald Trump en Kim Jong-un. Als ik de mannen in slaap zou laten vallen en vrouwen alleen overbleven‚ zou er geen verhaal zijn. Vrouwen zouden goed samenwerken.’
Angsten
Ook bestsellerschrijfster Jenna Blum‚ bekend van het oorlogsboek Het Familieportret‚ verwerkt haar politieke kritiek niet letterlijk in haar werk. Maar in publieke optredens is ze wél uitgesproken over Trump – juist omdat ze zich na jaren onderzoek voor haar boeken extra zorgen maakt. ‘Trumps ideologie doet me denken aan pre-nazi-Duitsland. Hij is antipers‚ antimoslim‚ isolationistisch. Ik geloof niet dat Trump zoals Hitler erop uit is een volk uit te roeien. Maar hij speelt wel in op dezelfde angsten bij een deel van het publiek. Soms woord voor woord – vervang jood maar voor moslim.’
Die overtuiging beïnvloedt haar literaire keuzes. Blum werkt aan een nieuwe roman die zich afspeelt in Duitsland net vóór de opkomst van de nazi’s‚ bedoeld als waarschuwing aan Amerikanen. Blum: ‘In deze politieke tijden moeten verhalen over de Holocaust verteld blijven worden. Mensen zeggen het me soms ronduit op sociale media: dat het allemaal niet gebeurd zou zijn. Hoe vaker ik zulke dingen hoor‚ hoe vastbeslotener ik ben om erover te blijven schrijven.’
Drijfveer
Verhalenverteller Tom Hanks‚ wereldberoemd als acteur maar als schrijver nog een groentje (hij debuteerde in oktober 2017 met de bundel Een stel verhalen)‚ heeft eenzelfde drijfveer. De geschiedenis moet naverteld worden‚ zegt hij stellig‚ om te voorkomen dat die de kans krijgt zich te herhalen. Zijn nieuwste film The Post is een goed getimede ode aan de vrije pers‚ waarin The Washington Post ondanks dreigementen uit het Witte Huis de uiterste kritische Pentagon Papers over de oorlog in Vietnam onthult. ‘Als je bezorgd bent over wat er vandaag de dag gaande is‚ lees over de geschiedenis en leer daarvan’‚ speechte hij laatst hartstochtelijk bij een prijsuitreiking.
In een telefonisch interview benadrukt Hanks: ‘Non-fictieschrijvers zijn hun gewicht in goud waard. Maar schrijvers van fictie geven ook commentaar op de wereld. Zij tonen het grotere plaatje‚ de betekenis van gebeurtenissen‚ de consequenties ervan. Daarvoor is tijd nodig‚ soms misschien wel honderd jaar. Maar goede literatuur biedt ons inzicht door het extra gewicht en het effect van de tijd die voorbij is gegaan.’
Absurde werkelijkheid
Natuurlijk zijn lang niet alle Amerikaanse auteurs geïnspireerd door het huidige politieke klimaat; nu de werkelijkheid zo absurd is‚ zijn sommigen bang dat hun werk wordt ingehaald door de realiteit. ‘De uitdaging om sciencefiction niet op kale namaak te laten lijken‚ is een veel grotere taak geworden’‚ klaagde bijvoorbeeld sciencefictionschrijver John Scalzi in de Los Angeles Times.
Salman Rushdie hoopt eigenlijk vooral dat niet álles over Trump zal blijven gaan. ‘Heb je het nu over mode‚ dan gaat het meteen over zijn geschiedenis met modellen. Eten – voor je het weet gaat het over de restaurants waar zijn familie dineert. Ik wil niet dat hij het gesprek zo kan domineren.’
