Een zaak van gevoel én verstand – column van Eduard Nazarski

In de week dat deze Wordt Vervolgd verschijnt, is er een honderdste verjaardag. Op 28 januari 1919 gaf de socioloog Max Weber een twee uur durende lezing in München. Het onderwerp was ‘politiek als beroep’. De zaal was gevuld met radicale studenten en buiten in de winterkou hing de revolutie in de lucht.

Weber ontvouwde een dilemma waarmee organisaties en politici tot op de dag van vandaag worstelen: de keuze voor hetzij de ethiek van ‘principes’, hetzij die van ‘verantwoordelijkheid’. In het boek Mensenrechten dat collega Daan Bronkhorst en ik vorig jaar uitbrachten, is die vraag een leidraad. Neem de vluchtelingencrisis. Niemand mag verdrinken. Maar lang niet alle migranten hebben recht op asiel. Het principe, zoals uitgedragen door Amnesty, gebiedt dat iedereen die asiel vraagt gehoord moet worden. De verantwoordelijkheid, vooral van overheden, gebiedt een oplossing voor allen die niet mogen blijven. Of neem privacy. Briefgeheim is een mensenrecht, ook in de tijd van internet. Maar we willen wel dat de overheid tijdig kan ingrijpen bij een dreiging van terrorisme.

Zijn mensenlevens een offer voor olie?

Mensenrechten zijn afspraken die in relatief goede tijden worden gemaakt om in moeilijke tijden een houvast te hebben. En hoe de wereld zich ook ontwikkelt, het zijn vooralsnog de best doordachte en breedst aanvaarde normen.

Wat zou Max Weber vandaag hebben gezegd over onze relaties met Saudi-Arabië? Het is de ‘verantwoordelijkheid’ van overheden dat we olie krijgen. Moeten daarvoor mensenlevens worden geofferd, zoals dat van Jamal Khashoggi of van de tien Saudische vrouwen die volgens Amnesty onlangs bijna werden doodgemarteld? Als overheden hun verantwoordelijkheid kortzichtig invullen en het opkomen voor beginselen overlaten aan organisaties, gaan mensenrechten reddeloos verloren.

Bronkhorst en ik schreven dat mensenrechten een zaak zijn van gevoel én verstand. En we citeerden Weber: ‘Politiek is gestaag boren in harde planken’. Wat ook het antwoord is op Saudi-Arabië en andere kwesties: het mag nooit worden ingegeven door gemakzucht of opportunisme.

Mensenrechten, Amsterdam University Press, € 9,99