De utopie van de werkelijkheid
We kennen het woord utopie sinds Thomas More het voor het eerst gebruikte‚ bijna een half millennium geleden. More was een vooraanstaand geleerde en een zeer geacht jurist. Hij durfde te zeggen wat hij dacht en voor die principiële houding heeft de Britse koning hem uiteindelijk het hoofd laten afhakken.
Onlangs las ik Utopia (1516). Het is‚ vind ik‚ een geweldig boek‚ ook al moet je het niet hebben van de plot of de personages. Wat het geweldig maakt is de mentale moed van de auteur. More behandelt seksuele gelijkheid en euthanasie‚ slavernij en eigendom‚ de democratie en de wetten van de oorlog. Hij was niet wat je‚ in termen van vandaag‚ een liberaal of een conservatief of een communist zou noemen. Zelfs geen utopist. Wat hij wilde‚ was maatschappelijke kwesties tot hun uiterste consequentie doordenken.
De utopie staat tegenwoordig niet in zo’n hoog aanzien. We associëren het begrip met het onmogelijke en onhaalbare. Maar mensenrechten dan? Die weerspiegelen idealen van gelijkheid en het verlichten van lijden‚ van vrijheid en sociale rechtvaardigheid‚ democratie en bescherming in tijden van oorlog. Ze zijn links noch rechts. Ze zijn utopisch in de ware zin van het woord‚ want met alle kracht na te streven‚ zelfs als we de resultaten niet binnen een mensenleven verwezenlijkt zien worden.
Op die manier probeer ik de moed te begrijpen van mensen die ons ook dit jaar in het Movies that Matter Festival worden voorgesteld. De Oekraïense regisseur Oleg Sentsov‚ deelnemer aan de protesten op het Maidanplein‚ die precies een jaar geleden het eind van de pro-Russische regering inluidden‚ zit nu vast in een gevangenis in Moskou. Jafar Panahi‚ een filmmaker uit Iran die van het festival in 2007 de Lifetime Achievement Award kreeg‚ werd in 2010 gearresteerd en mag geen films meer maken. Toch wist hij een film op USB-stick het land uit te smokkelen. Masha Novikova documenteerde de dreigingen van de Russische geheime dienst. Laura Poitras deed dat met de Amerikaanse inlichtingendienst. Van andere helden van de hedendaagse utopie kan zelfs de naam niet worden genoemd: de maker van een uiterst riskante film over Mali‚ de lokale coregisseur van een film over massamoorden in Indonesië.
Mensenrechtenactivisme is de utopie van de werkelijkheid. De films van het Movies that Matter Festival zijn er prachtige getuigenissen van. Het gaat er om echte mensen‚ gevoed door idealen‚ die tegen ijzingwekkende machten moeten opboksen. In het werk voor mensenrechten is het vaak zaak vast te houden aan principes‚ zelfs als je alle schijn van onhaalbaarheid tegen hebt.
