De schizofrenie van Museveni

Als commandanten van het Verzetsleger van de Heer (LRA)‚ de wrede rebellengroep uit Noord-Uganda‚ met elkaar communiceren‚ doen ze dat in code. ‘Nummer één’ staat voor ‘dood’‚ ‘nummer twee’ voor ‘gewonden’. ‘Waya’ – mieren in het Acholi‚ de voornaamste lokale taal in het noorden – betekent ‘burgers’.

Een anoniem getuigende voormalige radio-operateur van de LRA vertelde dit in januari tijdens een van de zittingen in het proces tegen Dominic Ongwen bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. LRA-commandant Ongwen staat terecht voor zeventig oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid‚ zoals moord‚ verkrachting‚ het ronselen van kindsoldaten en het tot seksslaaf maken van ontvoerde meisjes. Hij zou die vooral in 2003 en 2004 hebben begaan bij aanvallen op vier kampen voor ontheemde Ugandezen.

Het proces is bijzonder omdat Ongwen zelf is ontvoerd en tot kindsoldaat gemaakt‚ en dus óók slachtoffer is. Voor hoofdaanklager Fatou Bensouda is dit hooguit een ‘verzachtende omstandigheid’ en geen reden voor vrijspraak‚ zei ze in haar openingsrede begin december‚ gezien de wreedheid van de daden.

In die eerste zitting liet Bensouda al een geluidsfragment horen van een afgeluisterd radiogesprek tussen Ongwen en de nog voortvluchtige LRA-leider Joseph Kony. ‘De waya‚ we hebben ze allemaal gedood’‚ zegt Ongwen. Uit de zittingen eind januari blijkt hoe de aanklager aan die fragmenten komt: de Ugandese inlichtingdiensten luisterden 17 jaar lang het radioverkeer af van de LRA-commandanten‚ die ze konden ‘vertalen’ omdat een gevlucht LRA-lid de codes had meegenomen. Volgens een getuige had de aanklager in 2015 en 2016 nog transcripties van LRA-gesprekken ontvangen van het Ugandese leger.

Uganda hekelt ’t Strafhof‚ maar werkt van harte mee in de zaak-Ongwen

En dat is een ander bijzonder aspect van dit proces: Uganda werkt er van harte aan mee‚ hoewel de Ugandese president Yoweri Museveni het hof eerder ‘een groep waardeloze mensen’ noemde (in 2016) en ‘een bevooroordeeld instrument van postkoloniale hegemonie’ (in 2014).

‘Uganda-watchers’ verklaren Museveni’s schizofrenie uit zijn behoefte via de Ongwen-zaak enige invloed op het Strafhof te houden. In 2005 profileerde Uganda zich als Strafhof-fan toen het de LRA-zaken doorverwees naar het hof. Het versterkte de boodschap dat het leger een gerechtvaardigde strijd voerde tegen onbegrijpelijke‚ satanische rebellen zonder politieke agenda. Het Ugandese leger‚ dat ook veel wandaden pleegde in het noorden‚ bleef zo buiten schot.

Museveni wil dat narratief in stand houden‚ en tegelijk een goede band houden met anti-Strafhof-gezinde Afrikaanse leiders‚ zoals die van Kenia. Hij ziet het Strafhof slechts als een gereedschap dat hij naar believen inzet.

De bewoners van Noord-Uganda lijken in elk geval het proces-Ongwen te steunen. De eerste zittingen in januari waren er in zes dorpen te volgen via grote schermen‚ wat 13 duizend mensen deden. ‘De gerechtigheid waarover zoveel jaar gepraat is’‚ zei een aanwezige‚ ‘wordt nu bij ons bezorgd.’

Wordt Vervolgd, maart 2017