De bijwerkingen van de bezuinigingen voor kwetsbare groepen

Als een besmettelijke ziekte verspreidt de crisis zich over Europa. Vooral mediterrane landen blijken vatbaar. Bezuinigingen‚ liefst vele miljarden‚ gelden als voornaamste medicijn. Nederland doet mee door deze kabinetsperiode zeker 18 miljard euro te snijden.Maar wat zijn eigenlijk de gevolgen van de bezuinigingen voor kwetsbare groepen als vluchtelingen‚ ouderen of daklozen?

De Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland stuurt na één telefoontje een indrukwekkende lijst ‘negatieve gevolgen voor de mensenrechten’ van mensen met een beperking: het grotendeels afschaffen van het persoonsgebonden budget is een aanslag op hun autonomie en zelfbeschikkingsrecht‚ de verlaging van het ‘reisbudget’ voor speciaal vervoer tot 450 kilometer per jaar belemmert hun bewegingsvrijheid‚ de bezuiniging van 300 miljoen euro voor speciaal onderwijs belemmert de vrije toegang tot onderwijs voor gehandicapte kinderen. ‘Scholen beslissen straks waar kinderen met een beperking geplaatst worden‚ niet de ouders’‚ schrijft de CG-Raad.

Symptomen

Het instituut zelf moet in twee jaar zijn budget afbouwen van 5‚5 naar 1‚2 miljoen euro‚ waarna vijftien van de tachtig personeelsleden zullen overblijven. ‘Dat je ook de belangenorganisaties aanpakt van mensen die al in een naar hoekje worden geduwd en moeilijk voor zichzelf opkomen‚ is toch vrij heftig’‚ zegt Marianne Kroes‚ beleidsmedewerker van de CG-Raad‚ die zelf ook haar baan verliest.

Als in het economisch nog redelijk varende Nederland de crisis al met deze symptomen gepaard gaat‚ vroeg de redactie zich af‚ hoe staat het dan met de rechten van kwetsbare groepen in EU-landen waar de crisis harder toeslaat? Een‚ verre van volledig‚ overzicht.

Griekenland Meer racistisch geweld

‘De toestand in Griekenland is erger dan je je kunt voorstellen’‚ zegt Yannis Varoufakis‚ econoom aan de Universiteit van Athene. Zijn loon is gehalveerd‚ de royalty’s op zijn bestseller over de crisis krijgt hij niet uitbetaald omdat zijn uitgeverij bijna failliet is‚ maar Varoufakis heeft tenminste nog een baan. Voor hoe lang‚ dat weet hij niet. ‘Het systeem werkt niet meer. Economische activiteit neemt overal af. Elke dag zijn er in mijn straat weer winkels dichtgetimmerd.’

Eén op de vijf Grieken leeft op of onder de armoedegrens‚ aldus cijfers van januari 2012 van het Griekse bureau voor statistiek. In totaal gaat het om ruim 2‚2 miljoen burgers. Van de werklozen – 18‚2 procent van de beroepsbevolking in oktober 2011 – leeft zelfs bijna 40 procent in armoede.

Leerkrachten‚ artsen‚ economen en secretaresses lopen nu de voedselbanken af 

De groeiende armoede in Griekenland is direct zichtbaar op straat. In Athene is het aantal daklozen in een jaar met een kwart gestegen. Burgemeester George Kaminis van Athene waarschuwde eind vorig jaar in het dagblad Ethnos‚ samen met andere publieke en kerkelijke functionarissen‚ voor een humanitaire crisis. ‘Hulpverleners komen niet alleen meer met de doorsnee dakloze in aanraking‚ maar ook met mensen die tot voor kort hun leven op orde hadden’‚ verklaarde hij.

Neoptochoi worden de nieuwe armen genoemd. Leerkrachten‚ artsen‚ economen‚ secretaresses; mensen die voorheen een goede baan hadden‚ lopen nu de voedselbanken af‚ eten uit vuilnisbakken‚ slapen in parken of in van afvalhout en plastic gebouwde hutjes. ‘Wij hebben nooit een goed systeem van sociale zekerheid gehad’‚ verklaart Varoufakis. ‘Daarvoor diende de familie: er was altijd wel een generatie die geld verdiende en die voor de andere generaties betaalde. Nu hebben grootouders‚ ouders én kinderen problemen. Dat is voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog.’

Op straat

Ook steeds meer asielzoekers zoeken hun heil op straat. Omdat gedegen opvang ontbreekt voor de ruim veertigduizend migranten die jaarlijks vanuit Turkije het land binnenkomen‚ slapen vluchtelingen in parken of in leegstaande gebouwen in Athene. Het afgelopen jaar leidde dit volgens Human Rights Watch tot meer racistisch geweld. ‘Iedereen die er uitziet als een buitenlander loopt het gevaar te worden afgetuigd’‚ zei Judith Sunderland‚ onderzoeker bij Human Rights Watch Europa‚ in december in de Volkskrant.

De mensenrechtenorganisatie vreest dat de verdere groei van de werkloosheid dit jaar en de pijnlijke overheidsbezuinigingen – bijna 20 miljard euro dit jaar – het geweld tegen buitenlanders alleen maar verder zal aanwakkeren.

Irene van der Linde

Spanje ‘Ik zie de crisis elke dag aan mijn bureau’

Een groeiend aantal mensen slaapt in Spanje op straat. Al maanden zijn er hevige protesten tegen de bezuinigingen van de regering van premier Zapatero. En dat terwijl de vrees bestaat dat de maatregelen van de nieuwe‚ rechtsere regering van Mariano Rajoy‚ die in maart aantreedt‚ nog erger zullen zijn. Op de voorlaatste dag van 2011 kondigde hij aan 15 miljard euro te willen bezuinigingen‚ zonder precies te zeggen waarop.

Miguel Pajares‚ voorzitter van CEAR Catalunya‚ een organisatie voor vluchtelingenhulp‚ ziet zijn projecten één voor één sneuvelen. ‘We zijn al bijna 50 procent gekort en dat zal na maart meer worden‚ vrees ik. Iedereen moet inleveren‚ zeker‚ maar de gevolgen voor kwetsbare groepen zijn groot. Steeds meer mensen doen een beroep op een steeds kleiner wordende pot met geld.’

Ook Virginia Álvarez van Amnesty Spanje ziet een gevaar. ‘De werkloosheid (22‚9 procent in november vorig jaar) raakt vooral nieuwe immigranten. Zij hebben geen netwerk van vrienden die hen kunnen opvangen als zij hun baan verliezen.’ De meeste immigranten kwamen werken in de bouw‚ de sector die nu geheel stil ligt. ‘De Spaanse wet bepaalt dat een vluchteling zes maanden recht heeft op onderdak en eten’‚ zegt Pajares. ‘Daar kan gelukkig voorlopig niet aan worden getornd.’

Jeugdwerkloosheid

Gintare‚ vrijwilligster bij CEAR‚ is somberder. ‘Ik zie de crisis elke week aan mijn bureau. Die zes maanden zijn oké‚ maar daarna is er niks meer.’ Gintare‚ zelf afkomstig uit Litouwen‚ begeleidt vluchtelingen en immigranten bij juridische zaken. ‘Waarom krijgen banken‚ die verantwoordelijk zijn voor de crisis‚ miljoenen euro’s en mensen die hulp nodig hebben om te overleven niets?’

CEAR hoopt nu dat vrijwilligers delen van het werk kunnen opvangen. Gintare ziet er wel wat in. ‘De jeugdwerkloosheid is gigantisch hoog (49‚6 procent in november‚ red.) en ik heb veel vrienden die de hele dag niks doen. Als zij zien wat ik elke dag tegenkom‚ snappen ze misschien dat we allemaal keihard moeten werken om hier uit te komen.’

Als voorbeeld noemt ze een 19-jarig meisje uit Somalië voor wie ze zich inzet. ‘Ze is hier alleen‚ opvanghuizen zijn vol of zijn opgeheven. Haar plan is nu om de prostitutie in te gaan. Een verschrikkelijk idee‚ maar ze heeft het gevoel dat dit de enige optie is. Dan voel ik me machteloos‚ want ik kan haar nergens anders heen sturen.’

Kim Brink‚ Barcelona

Ierland Opnieuw een emigratieland

Ierland is de pionier onder de bezuinigers. Sinds de crisis van 2008 de ‘Keltische tijger’ een optater gaf‚ en de boom roemloos ten einde kwam‚ volgden drie jaar van forse besparingen. Dat was nodig om in aanmerking te komen voor steun van het IMF en Brussel‚ maar de sociale gevolgen zijn groot.

‘Ik weet niet waar te beginnen. Er is zóveel’‚ zegt Paul Ginnell‚ beleidsmedewerker van het Europese Anti-Armoede Netwerk (EAPN)‚ afdeling Ierland. Hij noemt maatregelen waardoor armere ouderen vereenzamen‚ zoals het schrappen van speciaal vervoer in dunbevolkt gebied. Subsidies voor extra leerkrachten op scholen met kinderen van ‘Travellers’‚ de Ierse woonwagenbewoners‚ zijn verdwenen. Talloze organisaties die namens zwakke groepen de vinger aan de pols houden‚ verloren hun subsidie. De Ierse Commissie voor Mensenrechten moest een kwart van haar budget inleveren‚ het Ierse instituut voor gelijke behandeling ruim 40 procent – waardoor de twee instituten dit jaar tegen hun wil gaan fuseren. De belangrijke Nationale Vrouwenraad hoorde in december dat deze voor een derde wordt gekort.

Mensen kunnen hun versleten meubels niet meer vervangen

De recente armoedecijfers zijn volgens Ginnell het meest veelzeggend. Drie jaar lang is geschaafd aan de uitkeringen‚ terwijl de werkloosheid bleef stijgen‚ tot 14‚6 procent in december. Het besteedbare inkomen van de gemiddelde Ier daalde daardoor ‘dramatisch’. Omdat de armoedegrens samenhangt met het gemiddelde inkomen‚ daalde deze officiële grens vorig jaar ook‚ van 231 naar 207 euro per week. ‘Het is dus moeilijker om arm genoemd te worden. Toch groeide het aantal mensen dat door die grens dreigt te zakken‚ van 14‚1 procent in 2009 tot 15‚8 procent in 2010. Dan heb je het over mensen die versleten meubels niet meer vervangen en etentjes met vrienden schrappen‚ wat hun isolement vergroot. Het aantal mensen dat al arm ís‚ steeg zelfs tot 6‚2 procent. Schokkende cijfers’‚ zegt Ginnell.

Zorgwekkend vindt hij voorts de groei van inkomensongelijkheid. ‘Sinds 2000 is die afgenomen‚ maar na 2009 sprong die omhoog. De 20 procent rijkste Ieren verdienden dat jaar 4‚3 keer meer dan de 20 procent armsten. Dezelfde bovenlaag verdiende in 2010 maar liefst 5‚5 keer zoveel als de armste 20 procent. De regering zei steeds de pijn gelijkelijk te verdelen over de bevolking‚ maar deze cijfers tonen aan dat de rijksten worden ontzien.’

Het gevolg van de crisis is dat Ierland weer een emigratieland is geworden‚ zoals vroeger. Ginnell: ‘Maandelijks verlaten vijfduizend Ieren het land. Veel dorpen zien hun jonge inwoners vertrekken‚ een zeer demoraliserend proces.’

Marnix de Bruyne

Italië Immigratie daalt spectaculair

De economische crisis heeft Italië hard getroffen. In 2012 moet er 20 miljard euro worden bezuinigd. Veel fabrieken en ondernemingen gaan failliet en de werkloosheid is gestegen tot 8‚7 procent van de beroepsbevolking. Opvallend genoeg worden autochtone Italianen sneller op straat gezet dan buitenlandse werknemers. Vorig jaar steeg het aantal werkende immigranten zelfs met 14 procent‚ ofwel 276 duizend mensen. Daarentegen raakten 160 duizend Italianen hun baan kwijt.

In Italië is een verblijfsvergunning gekoppeld aan werk. Er zijn relatief weinig tweede- en derdegeneratiebuitenlanders: de meeste immigranten zijn niet in Italië geboren en doen alles om aan de slag te blijven.

Sinaasappelen plukken

‘Werkgevers nemen immigranten omdat ze goedkoop zijn en gemakkelijk ontslagen kunnen worden’‚ zegt Oliviero Forte van Caritas‚ een hulporganisatie voor immigranten in Italië. ‘Als een immigrant uit Turijn zijn werk in de fabriek kwijtraakt‚ gaat hij naar Zuid-Italië om sinaasappelen te plukken. Dat doet een Italiaan niet.’

Ondanks die ontwikkeling is het aantal nieuwe immigranten in Italië spectaculair afgenomen. Ze blijven weg omdat ze vrezen geen werk te vinden‚ zegt ISMU‚ een stichting voor immigratie en integratie in Italië‚ in haar jaarrapport. In de eerste maanden van 2011 arriveerden nog vijftigduizend bootvluchtelingen uit de Arabische ‘revolutielanden’. De autoriteiten waarschuwden voor een ‘tsunami’ van immigranten. Maar ook als de nieuwkomers uit de revolutielanden worden meegerekend‚ kwamen er in 2011 juist 430 duizend immigranten minder naar Italië dan in 2010: een afname van ruim 80 procent.

Werkgevers nemen immigranten omdat die makkelijk ontslagen kunnen worden

Het is voor het eerst in acht jaar dat de immigratie afneemt in Italië‚ dat de afgelopen jaren één van de snelst groeiende immigratielanden van de EU was. In 2001 telde Italië slechts een miljoen immigranten met een – meest tijdelijke – verblijfsvergunning. Nu zijn dat er bijna vijf miljoen (op 57 miljoen inwoners) met daarnaast naar schatting een half miljoen illegalen.

Volgens Caritas neemt de armoede onder immigranten wel toe. Bij de organisatie kwamen vorig jaar meer verzoeken om hulp binnen dan in andere jaren. De meeste verzoeken gaan over voedsel en onderdak en komen van Noord-Afrikanen. In Italië bestaat geen uitgebreide sociale hulpverlening‚ zoals bijvoorbeeld in Nederland.

Tot ergernis van de Italianen zijn er de afgelopen jaren steeds meer illegale woonkampen gekomen‚ waar buitenlanders bivakkeren. Hoewel politici al jaren roepen dat er keihard moet worden opgetreden tegen illegale immigratie en zigeunerkampen‚ wordt in praktijk weinig gecontroleerd.

Linda Otter‚ Rome

Portugal ‘Dramatische toename’ daklozen

‘Voor de Portugezen wordt 2012 een zeer moeilijk jaar’‚ waarschuwde kardinaal José Policarpo‚ patriarch van Lissabon‚ in zijn nieuwjaarsboodschap. ‘Wij Portugezen moeten gebruikmaken van alle krachten die ons moed geven om te vechten tegen de crisis en armoede.’

Volgens Caritas Portuguesa‚ een instelling van de Portugese bisschoppenconferentie die armoede en sociale uitsluiting bestrijdt‚ komen er ‘gemiddeld zeventien gezinnen per dag bij die ondersteuning en hulp vragen’ en is het aantal daklozen ‘dramatisch toegenomen in de tweede helft van 2011’. ‘De stijgende werkloosheid in Portugal en de nieuwe bezuinigingen van de regering maken het ons erg moeilijk de verzoeken om hulp in te willigen’‚ zegt Eugénio Fonseca‚ voorzitter van Caritas Portuguesa. De Europese Commissie vreest dat de werkloosheid dit jaar ‘de 14 procent kan overschrijden’. In het laatste kwartaal van vorig jaar bedroeg die overigens al 13‚4 procent van de beroepsbevolking.

Huiselijk geweld

Mónica Frechaut‚ onderdirecteur van de Portugese Raad voor Vluchtelingen (CPR) die zich inzet voor asielzoekers‚ voorziet ‘immense problemen voor ons werk’ gezien ‘onze steeds schaarser wordende inkomsten’. De CPR heeft het Europees Fonds voor de Vluchtelingen verzocht enkele projecten te ondersteunen. ‘Als die steun uitblijft‚ wordt het nog moeilijker voor ons’‚ zegt Frechaut.

Door de crises elders in de wereld neemt het aantal vluchtelingen in Portugal toe‚ is de verwachting. Volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn er in het laatste kwartaal van 2011 meer vluchtelingen naar Portugal gekomen‚ vooral afkomstig uit Guinee‚ Eritrea‚ Somalië en Ivoorkust.

Katie Smith van Amnesty Portugal zegt dit jaar in haar land aandacht te zullen vragen voor de armoede en het huiselijk geweld. Ook mensenrechteneducatie is belangrijk‚ zegt ze‚ ‘zodat we helpen meer actieve en betrokken Portugezen te creëren’.

José Valentim Peixe‚ Lissabon

Wordt Vervolgd, februari 2012