Antoine en Anton de Kom over Suriname en Bouterse

Naar aanleiding van de uitslag van de Surinaamse verkiezingen eind mei, waarbij de hoofdverdachte van het Decembermoordenproces Desi Bouterse een klinkende overwinning behaalde, schreef de Nederlands-Surinaamse schrijver/dichter Antoine de Kom een dialoog met zijn grootvader, de anti-koloniale schrijver Anton de Kom. ‘Denkt u eens aan de nabestaanden! Die moeten hun verwonding opnieuw meemaken en ondergaan dat B. aan B. gratie verleent.’

De rechtszaal is verlaten. De airco kouder dan ooit. Op de tafel waaraan de rechters zaten liggen stapels ordners als zwijgende getuigen te wachten. De getuigen hebben ingetogen hun hart gelucht en uitvoerig verklaard. De rechters hebben hen scherpzinnig ondervraagd. Wie hier regelmatig komt kan in stilte stukje bij beetje de legpuzzel maken.

Er komen vijftien mannen binnen die zonder iets te zeggen op de eerste rijen aan de rechterkant plaatsnemen. Dan wordt de zaak uitgeroepen. Dit keer is er geen publiek gekomen. De raadsman van verdachte heeft een grijze baard en staat er wat gekromd bij. De rechters komen binnen. Iedereen staat nu. Op de trap klinkt gestommel. Verdachte wordt binnengeleid. Hij is kalend, wat grijs en draagt een kort baardje. Hij is vrij corpulent geworden. Ik herken hem van televisie.

De volle verantwoordelijkheid

De voorzitter neemt met hem zijn personalia door. Zij begint aan het onderzoek ter zitting. Vraagt hem waarom hij steeds maar niet verschenen is. De raadsman komt tussen beide: verdachte was daartoe niet verplicht.
Dan neemt verdachte het woord. Hij bekent. Hij neemt de volle verantwoordelijkheid voor de Decembermoorden op zich. Hij keert zich om en zegt dat hij in het landsbelang elke straf zal aanvaarden.

Eenmaal hoop ik u weer te zien. Op de dag dat alle ellende uit u weggewist zal zijn

De vijftien mannen zijn opgestaan en lopen de zaal uit, verdachte met een verbijsterd vragende maar onbevreesde blik achterlatend. Verdachte is niet de eerste de beste. Hij is de tegenwoordige president van het land. Hij heeft zich jarenlang ingezet voor de nationale waardigheid. Hij heeft daarvoor al grote offers gebracht. Het allergrootste is het verlies van zijn integriteit. Nu zal hij zichzelf gratie verlenen.

‘Opa, zal ik nog eens iets vertellen over de heren B. en B.?’ Ik zie dat mijn grootvader bezig is met een grote wereldkaart en dat hij daarop van alles bijhoudt.
‘Ogenblikje, Antoine, ik ben even met Polen bezig. En dan heb ik met IJsland nog iets te stellen en tenslotte met het zuiden van de Verenigde Staten.’ Opa trekt lijnen en maakt notities.

Vind je het vreemd dat de heren B. en B. nu met dezelfde ruwe hand optreden? Ze zijn gekozen volgens de beste Nederlandse traditie

‘Hoe weet u dat dat allemaal met elkaar te maken heeft? Ik was net vorige week in New Orleans voor het Amerikaanse psychiatriecongres. Vanuit mijn hotelkamer zag ik de Mississippi kolken. President Obama kwam laten zien dat hij echt wel iets tegen het ongekend grote olielek in de Golf van Mexico deed. Hij arriveerde moederziel alleen met de Air Force One. Maar de olie is al ruim een maand de baas. En dan IJsland: die vulkaan die as spuwt, de Eyjafjallajökull, waardoor ik niet naar Suriname kon, die vulkaan was een voorteken. Op het congres was er een psychiater-pianist die over Chopin vertelde en hem speelde. Hij liet de étude opus 10 nr. 12 horen, de revolutionaire, dat wil zeggen, uit woede tegen de Russische onderwerping van Polen gecomponeerd.

Overmacht en onderdrukking

‘Antoine, neem dit van mij aan: overmacht en onderdrukking zijn regel. Neem het Surinaamse volk. Door de Nederlanders eeuwen geknecht, vind je het vreemd dat de heren B. en B. nu met dezelfde ruwe hand optreden? Ze zijn gekozen volgens de beste Nederlandse traditie. Je hoeft me niets uit te leggen.’ Opa vouwt de kaart op.

‘Denkt u eens aan de nabestaanden! Die moeten hun verwonding opnieuw meemaken en ondergaan dat B. aan B. gratie verleent! Is dit uw land? Ons land? Ik zou aan Tulane University in New Orleans parasitologie gestudeerd hebben om daarna terug te keren als er geen executies waren geweest zoals in 1982! Nu zit ik in Holland vast, net als u!’ Ik kan me niet langer beheersen. Ik grijp mijn grootvader bij zijn arm, hij rukt zich los en omarmt me.
‘Je hoeft me niets te vertellen over de heren B. en B. Weet je wat je doet? Luister naar iets moois, Chopin bijvoorbeeld. Die man was een en al verfijning. De dames waren dol op hem. Hij vroeg zijn pianoleerlingen hoelang zij dagelijks oefenden. Doe maar de helft was zijn devies. Hij werd op handen gedragen. Doe maar de helft.’

De Boze

‘Wat is de helft van B. en B.? Ik word hier wanhopig van, opa, ik snap niet dat u hier zo lichtvaardig over durft te zijn. Ik ben al dagenlang van slag.’
‘De helft van B. en B. is B. dat wil zeggen: één B. Snap je het? Lees Gogol maar. Die Russen waren wat bijgelovig. Ze hadden het te pas en te onpas over de Boze. Ons land is door de duivel bezeten. Maar ach, als je de nazi’s hebt meegemaakt dan valt dat toch mee, niet? Let eens op al het kwaad dat B. en B. niet begaan hebben. Daar zit veel goeds tussen!

‘Opa, de zon is uit het heelal gevallen en u doet alsof het morgen weer licht wordt. U wilt zo graag terug naar Suriname maar u kunt dat niet meer. Ik kan het maar ik wil niet meer.’
Mijn grootvader sluit zijn ogen en denkt na. Dan begint zijn lip te trillen. Hij fluistert iets over Suriname. Het is bijna niet te horen.

Antoine de Kom (Den Haag, 1956) is een Nederlands-Surinaamse dichter en schrijver. Zijn grootvader was de bekende Surinaamse antikoloniale schrijver Anton de Kom (Wij slaven van Suriname, 1934). Antoine de Kom woonde van 1966 tot 1971 in Paramaribo. Hij debuteerde in 1989 in het tijdschrift De Gids. Zijn eerste bundel verscheen in 1991.

Des for Pres?

Bij de Surinaamse verkiezingen eind mei kwam Desi Bouterse als winnaar uit de bus. De hoofdverdachte in het Decembermoordenproces behaalde met de Megacombinatie/NDP 23 van de 51 zetels. Het lijkt erop dat hij samen met ex-rebellenleider (en ex-vijand) Ronnie Brunswijk van de A Combinatie het land gaat regeren. Een pijnlijke uitslag voor de slachtoffers en nabestaanden van de Decembermoorden, waarbij op 8 december 1982 vijftien tegenstanders van het militaire regime-Bouterse werden gedood.

Bij het ter perse gaan van dit nummer was nog niet bekend wie de nieuwe president van Suriname wordt. In het Decembermoordenproces was nog geen vonnis uitgesproken. Het is moeilijk te voorspellen wat er zal gebeuren wanneer Bouterse president van Suriname wordt én veroordeeld voor zijn rol bij de Decembermoorden. Is hij dan onschendbaar? Kan hij zichzelf amnestie verlenen? En mag hij volgens de Surinaamse grondwet überhaupt wel president worden? De meningen van strafrechtdeskundigen lopen uiteen. Wordt vervolgd.

Tekst: Antoine de Kom
Wordt Vervolgd, juli 2010