Interview Eduard Nazarski: Amnesty gaat het land in

Het respecteren van mensenrechten is steeds minder ‘vanzelfsprekend’‚ zegt Amnesty-directeur Eduard Nazarski. Zo zijn veel Nederlanders bereid vrijheden op te geven‚ als het om de strijd tegen terrorisme gaat. Een vooruitblik op een jaar vol ‘huiskamergesprekken’.

‘Kom binnen. Op deze zwarte dag’‚ zegt Amnesty-directeur Eduard Nazarski zittend achter zijn bureau met uitzicht op de Westerkerk. Het is een paar uur nadat bekend is geworden dat Donald Trump verkozen is tot president van de VS.

‘Misschien dat president Trump zich door zijn adviseurs nu en dan zal laten matigen’‚ zegt Nazarski hoopvol. ‘Zoals Ronald Reagan dat in de jaren tachtig deed.’ Hij denkt even na. ‘Anders vrees ik dat we echt een probleem hebben. De wereldleiders van de komende jaren zijn: Trump‚ Poetin en Xi Jingping‚ de president van China. Dat is voor de mensenrechten geen florissant vooruitzicht.’

Eduard Nazarski (1953) is ruim tien jaar directeur van Amnesty Nederland. Toen hij in maart 2006 aantrad‚ zei hij al dat het respect voor mensenrechten in het Westen minder vanzelfsprekend was dan in de jaren zeventig en tachtig. Mensenrechten vormden in die decennia voor veel overheden en burgers nog een moreel ijkpunt. Maar die tijd was voorbij‚ constateerde hij.

Inmiddels is die vanzelfsprekendheid volgens hem nog verder weggezakt. Als er overduidelijk sprake is van onrecht‚ komen Nederlanders nog wel in actie‚ zegt hij. ‘Voor Johan Teterissa bijvoorbeeld. Deze Molukse leraar zit gevangen omdat hij met een in Indonesië verboden vlag zwaaide. Tijdens onze schrijfmarathon op 10 december (zie pagina 54) zullen duizenden Nederlanders met de hand een brief voor hem schrijven.’

Maar het wordt ingewikkelder als Amnesty handtekeningen verzamelt voor een petitie tegen discriminatie door de Nederlandse politie. Of als zij opkomt voor asielzoekers of zich kritisch uitlaat over het verlies van privacy door de strijd tegen terrorisme. Nazarski: ‘Trump vroeg zich in de campagne hardop af waarom hij níet mocht waterboarden‚ terwijl IS-strijders wél de halzen van hun tegenstanders mogen afsnijden. Niemand zegt dat dat laatste mag‚ maar die retoriek spreekt velen aan.’

Zulke onderwerpen waren toch altijd al ingewikkelder om uit te leggen dan acties voor gewetensgevangenen?
‘Zeker. Toen ik begon bij VluchtelingenWerk in 1990‚ durfden veel vrijwilligers op verjaardagspartijtjes niet te vertellen wat ze deden. Ook toen waren asielzoekers niet bij iedereen geliefd. Alleen zijn Nederlanders nu nog banger geworden. Niet alleen voor terroristische aanslagen.

‘Toen begin dit jaar berichten werden verspreid over de nieuwjaarsnacht in Keulen‚ realiseerde ik me dat het echt de verkeerde kant op gaat. Veel vrouwen werden die nacht in de openbare ruimte lastiggevallen‚ betast‚ en in een aantal gevallen zelfs verkracht. Verschrikkelijk. Wie precies de daders waren‚ was echter nog niet duidelijk. Maar in de media ontstond het beeld dat het vluchtelingen waren die in 2015 door Angela Merkel in Duitsland waren verwelkomd. Iedere asielzoeker kon opeens een verkrachter zijn‚ werd gezegd.

‘Een paar maanden later bleek echter dat de meeste daders weliswaar een migratieachtergrond hadden maar al jaren in Duitsland woonden‚ en er in veel gevallen zelfs waren geboren. Opiniemakers en politici hadden toen echter al verkondigd dat we onze vrouwen moesten beschermen tegen vluchtelingen en dat de grenzen definitief dicht moesten. Geert Wilders deelde op straat zelfs “verzetsspray” uit (spray met een kleurstof‚ een legaal alternatief voor pepperspray‚ AH) waar vrouwen zich mee konden verdedigen tegen asielzoekers. Probeer dan maar eens met een genuanceerd verhaal te komen.’

Wat doe je als een ouder op het schoolplein iets discriminerends zegt? Pak je de bakfiets en rijd je weg of zeg je er iets van?

Nazarski wil in 2017 met de achterban in gesprek gaan over deze zorgen. Zogenaamde ‘huiskamergesprekken’ wil hij organiseren‚ met wisselende groepjes Amnesty-leden. ‘Veel opinies in ons land worden gevormd op sportvelden‚ bij koffieautomaten en op verjaardagsfeesten. Maar wat doe je als een andere ouder op het schoolplein iets discriminerends zegt? Pak je je bakfiets en rijd je weg? Of zeg je er iets van? En wat dan? Je gaat niet met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wapperen‚ natuurlijk. Maar hoe kun je dan wel in een halve minuut een punt maken? Dat gaan we in de huiskamergesprekken bespreken.’

En wat zegt u tegen Amnesty-leden als ze zélf bang zijn dat er bijvoorbeeld te veel asielzoekers komen?
‘Ik denkt niet dat veel Amnesty-leden die angst hebben. Wel vinden ze het soms ingewikkeld om onze standpunten over asielzoekers over te brengen. Veel Nederlanders vrezen dat vluchtelingen aanslagen zullen plegen. Maar als we de veiligheid en stabiliteit in Europa willen bewaren‚ zullen we juist hulp moeten bieden aan asielzoekers en aan de landen die hen nu opvangen. De vluchtelingenkampen in Jordanië‚ Turkije‚ Libanon‚ maar ook in Tsjaad zitten overvol. De omstandigheden zijn er abominabel. Veel vluchtelingen zijn boos dat het Westen hen niet steunt en hebben niets meer te verliezen. De stap naar de aansluiting bij een terreurbeweging wordt voor hen steeds kleiner. Een Senegalese academicus die ik onlangs sprak‚ noemde de situatie in de vele kampen “a paradise for Jihadi recruiters”. Dat kunnen we alleen oplossen door hulp te bieden aan de landen die de meeste vluchtelingen opvangen. En dat kan alleen door meer vluchtelingen daar vandaan te halen en in Europa op te vangen. Je kunt ze van tevoren screenen‚ zodat je weet wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Maar zelfs dat gebeurt niet.’

Zijn mensen die liever minder asielzoekers zien daar wel mee te overtuigen?
‘Ik weet niet of we iedereen kunnen en zullen meekrijgen. Maar we gaan proberen om mét onze achterban een meer gemeenschappelijk verhaal op te stellen.’

Nazarski vertelt over een Amnesty-collectant die naar eigen zeggen geen euro meer zal ophalen in zijn dorp als hij vertelt dat de organisatie tegen etnische profilering door de politie is. ‘Vanzelfsprekend zullen we door zo’n opmerking niet opeens van standpunt veranderen. Wel moeten we kijken hoe we die collectant kunnen helpen zijn dorpsgenoten te overtuigen. Hij zal duidelijk moeten maken wat de gevolgen zijn van etnische profilering en wat het met mensen doet als ze herhaaldelijk staande worden gehouden‚ alleen vanwege hun uiterlijk. Hoe vernederend dat is. We moeten dat blijven benadrukken‚ zeker in een tijd waarin het steeds meer geaccepteerd lijkt te zijn om je hard en discriminerend uit te laten.’

Moet Amnesty zelf niet diverser worden? Wie zelf etnische profilering heeft ervaren‚ kan het best verwoorden wat dat met je doet. De meeste Amnesty-medewerkers zijn echter wit.
‘Natuurlijk. Ik spreek nog weleens op universiteiten en kom dan studenten tegen met een niet-westerse achtergrond met veel belangstelling voor mensenrechten. Ze willen graag stage bij ons lopen‚ hoor je dan – en als het kan‚ regel ik dat. We hebben helaas niet de ruimte om veel mensen een stageplek aan te bieden. Je moet ook capaciteit hebben om stagiaires goed te kunnen begeleiden.
Maar we streven zeker naar een diverser personeelsbestand. Er zijn mensen vrijgemaakt die daar vanaf begin volgend jaar werk van gaan maken.’

U bent nu ruim tien jaar directeur van Amnesty. Geen van uw voorgangers heeft het zo lang uitgehouden. Hoe lang blijft u nog?
‘Tot Sint-Juttemis‚ haha. En dan nog zes dagen.’