De doodstraf in de VS: zelfs in Texas dreigt een executiestop
De doodstraf is in de VS op zijn retour. Slechts 60 procent van de bevolking is nog voorstander van de straf‚ een historisch dieptepunt. Omdat de EU de export van ‘executiemiddelen’ verbiedt‚ raken de voorraden op en dreigt zelfs een executiestop. Linda Polman was bij de familie van Jamie McCoskey op de dag waarop bij hem een van de laatste doses werd geïnjecteerd.
Beste (naam getuige)‚
Op de dag van de terechtstelling‚ om 13.30 uur‚ verzamelt u zich met de andere getuigen en uw vrienden/familie in het Hospitality House van de Grace Baptist Church in Huntsville. U krijgt hier gratis een lichte maaltijd aangeboden.
Huntsville – Het Hospitality House staat op een steenworp afstand van de Walls Unit‚ de gevangenis waarin Texas’ executiekamer zich bevindt. De vijf getuigen die een terdoodveroordeelde in Texas mag aanwijzen om bij de executie te zijn‚ hoeven nog geen vijf minuten te lopen om de terechtstelling te kunnen bekijken. Het is twee uur ’s middags‚ vier uur vóór executietijd. De getuigen en een handvol vrienden en familieleden zitten zwijgend om de keukentafel. Een medewerkster van het Hospitality House deelt groentesoep uit in piepschuimen bakjes en presenteert er plastic lepeltjes bij.
In de zitkamer achter de keuken horen we de echtgenote van Jamie McCoskey‚ die vanmiddag wordt geëxecuteerd‚ een met tranen overgoten laatste telefoongesprek met hem voeren. De veroordeelde brengt zijn laatste uurtjes door in een kooi naast de executiekamer.
‘Ja… dat beloof ik… Ik ook van jou…’‚ horen de anderen haar zeggen.
Executietafel
Om drie uur melden zich drie kerkvrijwilligers. Het Family Information Report kondigde al aan dat die zouden komen om ‘de getuigen te voorzien van barmhartige zorg en informatie over wat het Texas Department of Criminal Justice tijdens de executie van getuigen eist en verwacht’. De vrijwilligers verzoeken de getuigen hen te volgen naar een zijkamertje om de instructies door te nemen.
Na een kwartier verschijnt het gezelschap weer. ‘Ze zeiden dat we Jamie straks door een raampje op de executietafel kunnen zien liggen‚ maar dat we niet op het raam mogen kloppen om zijn aandacht te trekken. Dat galmt aan zijn kant te veel. Maar we mogen wel naar hem zwaaien.’ Een van de vrijwilligers slentert naar het raam in de zitkamer‚ werpt een verveelde blik naar buiten‚ doet een lange gaap en kijkt op zijn horloge. Nog twee uur tot de executie.
Willekeur
De vrijwilliger is niet de enige Amerikaan die zijn buik vol heeft van terechtstellingen. In de jaren negentig was nog 80 procent van de Amerikaanse bevolking vóór de doodstraf. Nu is dat 60 procent‚ een historisch laagterecord. In 2013 werden ‘slechts’ 39 doodvonnissen voltrokken. Eind jaren negentig liep dat nog wel eens op tot 98.
Achttien staten en Washington DC schaften de doodstraf al af. In de meeste staten waar de straf nog wel bestaat‚ wordt die niet langer uitgevoerd, of nog maar heel zelden. Ook federale rechters en militaire rechtbanken leggen amper nog doodvonnissen op.
Moorden in vele soorten en maten
Van de Amerikanen zegt 60 procent te beseffen dat willekeur een grote rol speelt bij het opleggen van de doodstraf. Het is in de Amerikaanse rechtspraak niet zo dat een handvol nauw omschreven misdaden met de dood kan worden bestraft‚ zoals de moord op een politieagent. Doodvonnissen kunnen worden uitgesproken voor moorden in vele soorten en maten‚ afhankelijk van de persoonlijke voor- en afkeuren van aanklagers en jury’s. Hoe dat in de praktijk uitpakt‚ blijkt uit de statistieken: als je zwart of arm bent‚ of als je slachtoffer blank is‚ heb je veel meer kans op een doodvonnis dan wanneer je blank of rijk bent‚ of wanneer je slachtoffer gekleurd is.
Ook wie zich geen eersteklas advocaatkan veroorloven, is eerder de pineut. Iedere Amerikaan kent treurige verhalen die dit illustreren. Over de man die de doodstraf kreeg terwijl zijn advocaat tijdens de rechtszaak zat te slapen. De zaak had wegens ‘slechte verdediging’ opnieuw moeten worden behandeld‚ maar de rechter zei daarover: ‘Hij was wakker op de belangrijke momenten.’ Over sheriffs die getuigen van de verdediging net zo lang intimideren tot ze geen woord meer durven uitbrengen. Over de psycholoog die als getuige-deskundige voor de rechtbank oreerde dat de zwarte verdachte maar beter de doodstraf kon krijgen‚ omdat zwarten nu eenmaal vaker opnieuw de fout ingaan. De jury was het met hem eens en sprak inderdaad de doodstraf uit.
Hij heeft tot op het laatst geweigerd de Heer te aanvaarden. Straks gaat hij direct naar de hel
Groeiend onbegrip bij Amerikanen is er ook over de regel dat geestelijk gehandicapten niet mogen worden geëxecuteerd‚ maar dat rechtbanken zelf mogen bepalen bij wie sprake is van een dergelijke handicap. Er lijkt in de praktijk iets van consensus te bestaan dat de grens voor een executie bij een IQ van 70 ligt. Wat er gebeurt met mensen die 71 of 69 scoren‚ bepalen jury’s en rechters. De zwaar gestoorde man die op bevel van demonen zijn eigen oog uit zijn hoofd had gepeuterd‚ arriveerde op death row in Texas met wantjes aan om te voorkomen dat hij zijn andere oog ook zou uitrukken. Het lukte hem toch. Hij at het oog op‚ maar moest gewoon in de dodencel blijven‚ wachtend op zijn executie.
Het maakt ook nogal uit wáár in de VS je terechtstaat. De helft van de tachtig nieuwe doodvonnissen in 2013 is uitgesproken in slechts 2 procent van de ruim drieduizend counties. De pro-doodstraflobby in die paar enclaves is ook nu nog sterk‚ maar een aantal hardliners‚ ouwe knarren die strafrechthervormingen blokkeren‚ is nu met pensioen of gaat dat binnenkort‚ of is weggestemd.
Gebaar
De kerkvrijwilligers spelen spelletjes op hun mobieltjes. Eentje knoopt een gesprekje met me aan. Hij is Texas nooit uit geweest‚ weet niet waar Europa ligt‚ laat staan Nederland‚ maar weet álles over de wil van God. En God wil de doodstraf. Het staat in de Bijbel: oog om oog. De Texaanse God is er een van wraak.
Hij kent Jamie McCoskey persoonlijk. Hij bezocht hem zelfs vanochtend nog in zijn dodencel. Hij verzekert me dat er aan die ‘knucklehead’ weinig verloren gaat. ‘Hij vreest de Heer niet’‚ zegt hij. ‘Tot vanochtend toe heeft hij altijd geweigerd de Heer te aanvaarden. Hij gaat straks van de executietafel regelrecht naar de hel.’ Eigen schuld dikke bult.
De getuigen hebben de beloofde groentesoep en geestelijke bijstand gekregen. Het is zes uur geworden: tijd voor de korte wandeling naar het executiehuis in de Walls Unit‚ onder begeleiding van de vrijwilligers.
Biologisch bewijsmateriaal
De gestage teloorgang van de doodstraf verloopt niet alleen via de groeiende weerzin en principiële overtuigingen‚ maar ook – misschien wel vooral – langs de weg van de wetenschap. De wetenschappelijke precisie van de DNA-analyse raakte in 2013 eindelijk ook breed aanvaard in de oerconservatieve‚ doodstrafminnende Bible Belt‚ de zuidelijke Amerikaanse staten. Een nieuwe Texaanse staatswet‚ aangenomen in september 2013‚ verplicht aanklagers in zaken waar ze de doodstraf willen eisen‚ voortaan eerst ál het biologische bewijsmateriaal op DNA te testen. Dat wordt in moordzaken zonder onomstotelijk bewijs zó duur en tijdverslindend dat aanklagers vaker zullen afzien van de doodstrafeis en uitwijken naar levenslang. Voor het zesde achtereenvolgende jaar stuurde Texas in 2013 sowieso al minder dan tien mensen naar death row. Dat waren er in 1999 nog 48.
De Europese Unie verbiedt sinds 2009/2010 de export naar de VS van vloeistoffen die voor executies gebruikt kunnen worden
Het werd in 2013 in Texas bovendien strafbaar voor aanklagers om bewijsmateriaal‚ vooral als dat ontlastend is‚ voor verdedigers achter te houden. Dit nadat zes Texaanse doodvonnissen om die reden moesten worden teruggedraaid. De wet heet de ‘Michael Morton Act’‚ naar de Texaan die door zo’n frauderende aanklager 24 jaar onschuldig op death row zat.
De buitenwereld helpt intussen een flinke hand mee om een einde te maken aan de doodstraf in de VS. De Europese Unie verbiedt sinds 2009/2010 de export naar de VS van vloeistoffen die voor executies gebruikt kunnen worden. Een buitengewoon lastige maatregel voor doodstrafstaten‚ want met uitzondering van één executie door een vuurpeloton (in Utah‚ 2010) en één door de elektrische stoel (Virginia‚ 2013) verliepen de afgelopen jaren alle doodvonnisvoltrekkingen in de VS met in Europa geproduceerde farmaceutische middelen. Steeds als weer een executievloeistof aan de Europese zwarte lijst werd toegevoegd‚ weken Amerikaanse gevangenisdirecteuren uit naar middelen die nog wél mochten worden verkocht‚ tot ook díe op de zwarte lijst kwamen.
Houdbaarheidsdatum overschreden
Eind 2013 raakten de allerlaatste voorraadjes op of de middelen overschreden hun uiterste houdbaarheidsdatum. Gevangenisdirecteuren zijn nu gedwongen in binnen- en buitenland langs soms kleine‚ obscure farmaceutische bedrijfjes te trekken‚ als hosselende junks op zoek naar hun volgende shot. Anti-doodstrafadvocaten grijpen hun kansen en proberen executies met middelen die niet officieel zijn getest en goedgekeurd te blokkeren. In Florida ging een executie met zo’n ongetest middel tóch door en lag de veroordeelde na de injectie nog minutenlang met zijn ogen te knipperen.
In Ohio gebeurde op 16 januari dit jaar hetzelfde bij veroordeelde Dennis McGuire: tot horreur van getuigen en aanwezige journalisten lag hij na de toediening van twee ongeteste middelen ruim twintig minuten lang naar adem te happen en spasmodische bewegingen te maken. Voor een politicus in Missouri en een in Wyoming‚ staten die ook kampen met executievloeistofgebrek‚ was het in de media breed uitgemeten incident reden wetsvoorstellen in te dienen voor toevoeging van het vuurpeloton aan de opties voor executies. Missouri en Wyoming staan vergassing ook toe‚ maar Wyoming heeft geen gaskamer meer en die in Missouri is sinds 1965 niet meer gebruikt.
Voor gevangenisdirecteuren in staten waar een dodelijke injectie de enige toegestane executiemethode blijft‚ zal het rondshoppen blijven. Amerikaanse artsen en farmaceuten staan niet te trappelen om ‘Amerikaanse’ executievloeistoffen te helpen ontwikkelen.
Allerlaatste doses
Jamie McCoskey ligt al vastgesnoerd op de executietafel. Hij mag nog een paar laatste woorden spreken‚ waarin hij mensen die hem bijstonden gedurende zijn 21 jaar op death row bedankt. Dan gaat het infuus met een van Texas’ allerlaatste doses gekeurde executievloeistof open. Achttien minuten later is hij dood.
De uitvaartbaas schuift Texas’ vijftiende geëxecuteerde van 2013 zijn stationcar in en rijdt het duister in
Terug in het Hospitality House begint voor het gezelschap het volgende programmaonderdeel: de overhandiging van de eigendommen van de geëxecuteerde. De vrijwilligers reiken de familieleden een uienzak aan met een kleine tafelventilator en stapeltjes bewaarde brieven en ansichtkaarten. Daarna spoedt het gezelschap zich met 80 kilometer per uur naar de Grace Baptist Church aan Highway 19‚ verderop in Huntsville. Het lichaam van McCoskey mag daar worden bekeken en aangeraakt. Eventjes dan‚ want vrienden en familie hebben geen recht op een dergelijk afscheid. Het is een gunst‚ verleend door de Huntsvillese uitvaartondernemer die op contract van de gevangenis de lichamen van in de gevangenis overleden mensen verwerkt. Hij maakt het gebaar met evidente tegenzin. Niets heeft hij gedaan aan de in zijn branche gebruikelijke verfraaiing: het lichaam op de gevangenisbrancard is – nog geen half uur na de dodelijke injectie – al bruin en paars gevlekt. Mond en één oog hangen hulpeloos open.
Taco’s en salsa
Het gezelschap wordt binnen enkele minuten weer naar buiten gewerkt‚ de donkere parkeerplaats op: de rouwenden door de ene kerkdeur‚ het lijk door de deur ernaast. Ze zien hoe de uitvaartbaas Texas’ vijftiende geëxecuteerde van 2013 in zijn stationcar schuift‚ gas geeft en het duister tegemoet rijdt.
Vrienden en familie van de geëxecuteerde gaan dan maar de andere kant op‚ naar de plaatselijke afhaal-Mexicaan. Met beduusd gemoed‚ en met taco’s en salsa in piepschuimen dozen‚ verdwijnen ook zij in de nacht.
**
Protest tegen doodvonnis 51 Mexicanen
Mexico heeft fel geprotesteerd tegen de executie van Edgar Tamayo in Texas‚ die voor 22 januari op het programma stond. Bij het ter perse gaan van Wordt Vervolgd was nog niet tot uitstel besloten. Tamayo is een van 51 Mexicaanse burgers die volgens internationale verdragen onrechtmatig in Amerikaanse dodencellen zitten‚ omdat zij bij hun arrestatie geen gelegenheid kregen bijstand te vragen van hun ambassade. Ook de illegale immigrant Tamayo‚ die in 1994 was gearresteerd voor moord op een Amerikaanse politieagent‚ is van dit recht niet op de hoogte gesteld. Twee van de 51 Mexicanen zijn al geëxecuteerd‚ Tamayo zou de derde zijn. Mexico‚ de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry‚ het Internationaal Gerechtshof van de VN en het Amerikaanse Hooggerechtshof eisten uitstel van Tamayo’s executie en herziening van de vonnissen van de 51 Mexicanen‚ ook postuum. De staat Texas weigert dit vooralsnog.
Wordt Vervolgd, februari 2014
