Maatschappelijk geluk
Tijdens het eten van pasta verklaarde hij dat hij een ongelukkig mens was. ‘Eigenlijk altijd geweest’‚ voegde hij eraan toe. ‘Hoewel ik volgens mijn moeder een vrolijk kind was.’ Dat trof me. Misschien omdat hij het zo terloops zei‚ met een vanzelfsprekendheid die elk drama leek uit te sluiten. Toen ik doorvroeg‚ begon hij over de wereld‚ de politieke situatie. Zijn idealen die niet waren verwezenlijkt.Hij was zeg maar van de generatie die jong was toen Ulrike Meinhof en Andreas Baader ook jong waren. Het ongeluk‚ waarvan ik vermoedde dat het een privé-ongeluk was‚ bleek maatschappelijk en politiek ongeluk. Hij vreesde bedrijven als Facebook en Google die hij totalitair noemde‚ hij zag een nieuwe apocalyps voor zich. De vorige eeuw had uiteraard al een apocalyps met zich meegebracht. ‘Maar’‚ voegde hij eraan toe‚ ‘misschien ben ik ook gewoon oud.’ Daarna kwam dan toch een verhaal over een ongelukkige liefde.
Luisterend naar deze weemoedige man vroeg ik mij af of het individuele en maatschappelijke ongeluk van elkaar kan worden gescheiden. De gemeenplaats luidt dat het individuele ook het politieke is. Seks bijvoorbeeld is niet zomaar iets tussen twee of meerdere mensen‚ seks is altijd een politiek beladen thema.
Die gemeenplaats bevat veel waarheid. Tegelijkertijd vermoedde ik dat wij het persoonlijke en het politieke af en toe toch van elkaar zouden moeten scheiden. Is de burger boos omdat de politiek‚ of de elite‚ of de bestuurders‚ of hoe je het ook wilt noemen faalt? Of is de burger boos omdat hij al maanden maagklachten heeft? Zijn de maagklachten politiek? Zijn het falen of de tekortkomingen van de medische wetenschap politiek?
Al eerder heb ik geschreven dat de overheid eigenlijk de rol van de verzorgende en beschermende vader‚ die ooit vooral door God werd vervuld‚ heeft overgenomen. Maar zoals dat gaat met vaders: hun bescherming is niet afdoende en de regels die zij stellen‚ worden als restrictief en onrechtvaardig ervaren. Eerst is er de teleurstelling‚ dan de woede. Daarna zou de acceptatie moeten komen‚ maar die blijft vooralsnog uit.
De woede van een aanzienlijk deel van de burgers in het Westen is een gegeven. Als verklaring daarvoor wordt doorgaans verwezen naar de maatschappij en de economie. Ontwrichting door migratie en globalisering‚ ook wel genaamd neoliberalisme. Dat er problemen zijn‚ wil niemand ontkennen‚ maar dat het leven een pijnlijke en dikwijls teleurstellende ervaring blijft‚ ook als de ideale maatschappij gesticht is en universele broederschap een feit is‚ willen maar weinigen erkennen.
Wij zitten zo in de mal van het oplossingsgerichte denken dat wij fundamenteel menselijk ongeluk en melancholie waarvoor geen oplossing bestaat weigeren te erkennen‚ met alle politieke gevolgen van dien.