Grenssituaties

Een mooi woord uit de Duitse filosofie schoot me laatst te binnen: grenssituatie. Het komt van Karl Jaspers (1883-1969). Hij doelde daarmee op ‘ongewone situaties die we niet te baas kunnen met de gebruikelijke middelen’. Bijvoorbeeld als we geconfronteerd worden met ‘groot lijden‚ schuld‚ noodlot‚ oorlog‚ dood‚ of het gevoel dat we door de wereld in de steek worden gelaten’.

Jaspers deed zelf de nodige ervaring op met grenssituaties. Als jonge psychiater had hij de zorg voor mensen in een psychose. Later‚ als filosoof‚ confronteerde hij de gangbare wetenschap die‚ bijvoorbeeld‚ nog geloofde dat een ras bepalend is voor intelligentie. In 1933‚ toen Hitler aan de macht kwam‚ verzocht de universiteit van Heidelberg hem te scheiden van zijn Joodse vrouw. Dat deed hij niet en dus werd hij ontslagen. In 1945 kreeg hij te horen dat hij met zijn vrouw naar een concentratiekamp moest. Nét voor het zover was‚ bevrijdden de Amerikanen Heidelberg. Na de oorlog vertrok Jaspers naar Zwitserland.

Grenssituaties‚ daarvan hebben we er volop nu. Begin maart was ik in Griekenland. Ik sprak op Lesbos‚ in Idomeni en in Athene met veel vluchtelingen en enkele functionarissen. De burgemeester van Lesbos‚ Spyros Galinos‚ zei dat niet de vluchtelingen maar de bommen het probleem zijn. De Europese landen handelen echter wél alsof vluchtelingen het probleem zijn. Zo kregen we onze ‘homegrown’ vluchtelingencrisis. Tegenover de grenssituaties van vluchtelingen stelden we hekken en ontkenning.

In Griekenland zag ik hoe gezinnen moesten overleven in kleine doorweekte tentjes‚ in tochtige hallen‚ tussen massa’s mensen‚ met een schreeuwend gebrek aan toiletten en douches‚ tussen het vuil en de modder‚ in de rook van vuurtjes. Zonder uitzicht op een menswaardiger toekomst.

De EU kwam met een oplossing. Turkije wordt in een paar weken tot ‘veilig land’ getransformeerd‚ dus daar kunnen vluchtelingen snel naartoe. Het is wensdenken verheven tot schijnrealiteit. Het is voorbijgaan aan de grenssituaties die juist bestaan in Turkije‚ het land dat vluchtelingen eerder terugstuurde naar Syrië.

Amnesty heeft regeringen vaak voorgehouden dat mensenrechten er niet alleen zijn voor tijden van voorspoed‚ maar dat je er juist ook aan vast moet houden in moeilijke tijden. Mijn motto voor deze tijd ontleen ik aan een liedjevan Billy Ocean: When the going gets tough‚ the tough get going. Oftewel: in taaie tijden zijn het de taaie mensen die doorzetten. Doet u mee?