Vluchtelingen en migranten

Elke dag nemen overal ter wereld mensen de moeilijkste beslissing in hun leven: ze besluiten hun huis te verlaten in de hoop elders een beter leven te kunnen leiden. Wereldwijd zijn meer dan 68 miljoen mensen op de vlucht, van hen hebben ruim 21 miljoen hun land verlaten. Vluchtelingen Lees ook: Vluchteling, migrant of asielzoeker? Lees hier wat het verschil is. Thema zijn kwetsbaar. Daarom hebben zij extra bescherming nodig. Amnesty zet zich ervoor in dat vluchtelingen en migranten een goede behandeling krijgen en dat hun rechten niet worden geschonden.

Het probleem

Vluchtelingen sterven tijdens hun vlucht, worden mishandeld of uitgebuit

Honderdduizenden mensen leggen jaarlijks een levensgevaarlijke reis af. Vluchtelingen zijn vaak overgeleverd aan de hulp van anderen, waardoor zij kwetsbaar zijn voor misbruik. Tijdens hun vlucht vallen mensen vaak in handen van mensensmokkelaars en criminele bendes die hen slecht behandelen en uitbuiten, zoals blijkt uit ons rapport over Libië Bekijk ook: Lees hier het rapport: Libya's Dark Web of Collusion Blog 18 maart 2018 . Vaak worden vluchtelingen ontvoerd om losgeld te kunnen vragen, gedwongen tot werk dat gelijk staat aan slavernij, of verkracht. Er komen ook veel vluchtelingen om het leven, bijvoorbeeld wanneer het bootje waarmee ze Europa proberen te bereiken omslaat, waardoor ze verdrinken.

Ook grenswachten, agenten en andere overheidsvertegenwoordigers maken zich regelmatig schuldig aan mishandeling van vluchtelingen. Zij gebruiken vaak veel geweld om vluchtelingen tegen te houden of terug te sturen naar het land waar zij vandaan komen.

Teruggestuurd naar onveilige gebieden

Landen sturen vluchtelingen soms terug naar een plek waar ze niet veilig zijn, hoewel dat volgens het VN-Vluchtelingenverdrag Bekijk ook: Bekijk dit Volkskrant-filmpje over het Vluchtelingenverdrag en andere internationale verdragen niet mag.

Zo bleek bijvoorbeeld uit Amnesty-onderzoek dat Turkije begin 2016 wekelijks zo’n honderd mannen, vrouwen en kinderen de grens met Syrië overzette. Ook Europese landen sturen mensen terug het gevaar in, bijvoorbeeld naar Afghanistan. Hoewel dat land zeer onveilig is, dwingen Europese landen, waaronder Nederland, steeds meer uitgeprocedeerde Afghaanse asielzoekers terug te keren naar hun land. Uit het Amnesty rapport Forced Back to Danger: Asylum-Seekers Returned from Europe to Afghanistan blijkt dat deze mensen daar een reëel risico lopen gemarteld, ontvoerd of gedood te worden.

Ook houden landen vluchtelingen bij de grens tegen, zodat zij een conflictgebied niet kunnen verlaten. Daardoor kunnen zij geen bescherming zoeken in een veilig gebied. Ze kunnen geen kant op.

Ontzegging van rechten in opvangland

Vluchtelingen leven vaak jarenlang in onzekerheid in het land waar ze zijn terechtgekomen. Velen verkeren in slechte omstandigheden Lees ook: Lees hier over de situatie van vluchtelingen op de Griekse eilanden Blog 18 maart 2018 , bijvoorbeeld in vluchtelingenkampen, en weten niet of ze in het land mogen blijven. Zolang ze geen permanente verblijfsstatus hebben, mogen vluchtelingen vaak niet werken of een opleiding volgen. Daardoor is het voor hen moeilijk om hun leven weer op te pakken.

Ook als vluchtelingen weten dat ze in het opvangland mogen blijven, kunnen zij er niet makkelijk een toekomst opbouwen. Vluchtelingen worden vaak als zondebok aangewezen voor maatschappelijke problemen, en als profiteurs van de gastvrijheid van het land dat hen opvangt. Hierdoor wordt de indruk gewekt dat zij helemaal geen rechten hebben, wat racisme en discriminatie in de hand werkt. In veel landen hebben vluchtelingen en migranten minder kans op een baan of woning.

Internationale gemeenschap neemt verantwoordelijkheid niet

Vluchtelingen beschermen is een internationale verantwoordelijkheid. Dat staat in het VN-Vluchtelingenverdrag. De VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR coördineert de internationale hulp aan vluchtelingen namens alle landen van de Verenigde Naties. De UNHCR is afhankelijk van regeringen voor geld en middelen en hervestigingsplekken voor de meest kwetsbare vluchtelingen. Probleem is dat die landen het enorm laten afweten. Omdat landen hun financiële verplichtingen niet nakomen, komt de UNHCR al jaren geld te kort, waardoor zelfs op voedsel wordt bezuinigd.

Ook doet de internationale gemeenschap weinig om arme landen die veel vluchtelingen opvangen op een andere manier te ontlasten. Zo vraagt de UNHCR landen hervestigingsplekken te bieden aan extra kwetsbare vluchtelingen die in het opvangland ook niet veilig zijn. Bijvoorbeeld omdat hun seksuele geaardheid, achtergrond of mening hen ook in het opvangland in gevaar brengt. Volgens de UNHCR hebben 1,2 miljoen vluchtelingen dringend hervestiging in een veilig land nodig. Maar veilige landen bieden ieder jaar maar 100.000 hervestigingsplekken aan. Nederland nodigt er sinds 2017  ieder jaar 750 uit. Amnesty vindt dit te weinig.

Miljoenen vluchtelingen beschermen is geen eenvoudige opgave. Maar op dit moment schiet de internationale gemeenschap wel erg tekort. Vluchtelingen buiten de deur houden lijkt in de meeste landen, ook binnen de EU, de voorkeur te hebben boven het bieden van bescherming.

Armste landen dragen de zwaarste lasten

De armste landen vangen verreweg de meeste vluchtelingen op: 85 procent verblijft in landen in de regio. Het gaat meestal om landen die grenzen aan een of meer conflictgebieden. De meeste vluchtelingen worden opgevangen Libanon, Iran, Pakistan, Uganda en Turkije. Landen met lage en midden inkomens. Door de verslechterende omstandigheden daar besluit een klein deel door te reizen naar Europa. Veel van die landen kunnen de grote aantallen vluchtelingen niet aan: er is een groot tekort aan werk, onderwijs en voedsel. Vluchtelingen krijgen daardoor vaak niet de hulp die ze nodig hebben.

Opvangkampen zitten overvol en veel vluchtelingen worden aan hun lot overgelaten. Zij hebben geen uitzicht op een fatsoenlijke woning, onderwijs of werk. Door die uitzichtloze situatie reizen vluchtelingen door, bijvoorbeeld naar Europa.

Ontwikkelingen

De ‘vluchtelingencrisis’

De afgelopen jaren is het aantal mensen dat op de vlucht is wereldwijd sterk toegenomen. Met name de oorlog in Syrië, die in 2011 begon, verdreef veel mensen uit hun huizen. Maar ook oplaaiende conflicten in bijvoorbeeld de Centraal-Afrikaanse Republiek, Zuid-Sudan, Jemen en Oekraïne en voortdurende instabiliteit in landen als Afghanistan en Somalië deed mensen vluchten.

Ook het aantal vluchtelingen dat doorreisde naar Europa nam de afgelopen jaren toe. Inmiddels is het aantal aankomsten echter alweer flink gedaald.

Van de miljoenen mensen die op de vlucht zijn, komen er jaarlijks enkele tienduizenden naar Nederland. In 2015 vroegen 43.093 mensen voor het eerst asiel aan in Nederland. In 2016 waren dat er ruim 18.000 en in 2017 zo’n 14.700. Dat lijkt misschien veel. Maar als Nederland bijvoorbeeld per hoofd van de bevolking net zoveel Syriërs zou opnemen als Libanon doet, zouden er hier circa 3,4 miljoen Syrische vluchtelingen zijn.

De EU schiet ernstig tekort in de bescherming van vluchtelingen. EU-landen wentelen de verantwoordelijkheid voor hen op elkaar af en politici buitelen over elkaar heen om hun land zo onaantrekkelijk mogelijk voor vluchtelingen te maken. Daarbij stellen zij ook mensenrechtenverdragen ter discussie.

Vluchtelingendeals

Om vluchtelingen tegen te houden, heeft Europa haar buitengrenzen de afgelopen jaren flink versterkt met hekken, prikkeldraad en grenswachten. Ook de deal die de EU en Turkije in maart 2016 sloten, is erop gericht ervoor te zorgen dat minder vluchtelingen naar Europa komen. Amnesty heeft met lobby en acties geprobeerd de deal tegen te houden, maar dat is helaas niet gelukt.

De EU onderhandelt nu over soortgelijke deals met andere, veelal Afrikaanse, landen die het evenmin erg nauw nemen met de mensenrechten. Deals die de EU sluit kunnen leiden tot meer mensenrechtenschendingen in deze landen.

• Lees waarom Amnesty tegen de EU-Turkijedeal is
• Lees hier waarom Europese deals met Libië ertoe leiden dat duizenden vluchtelingen en migranten het risico lopen om het slachtoffer te worden van marteling en verkrachting in Libische gevangenissen.

Vluchtroutes naar Europa

Omdat steeds meer routes naar Europa worden afgesloten, nemen vluchtelingen steeds grotere risico’s om het continent te bereiken. Zo namen de afgelopen jaren meer vluchtelingen de zeeroute vanaf Libië naar Italië. Die route is veel gevaarlijker dan de Egeïsche Zee tussen Griekenland en Turkije en eist dus meer slachtoffers. Volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR gebruiken smokkelaars ook steeds gammeler bootjes en vervoeren zij steeds meer mensen tegelijkertijd om het risico op ontdekking te verkleinen en de winst te vergroten. Daardoor verdronken in 2016 meer mensen dan ooit op zee in een poging Europa te bereiken.

Inmiddels is het aantal vluchtelingen en migranten dat (via land of zee) Europa proberen te bereiken flink gedaald. Kijk voor de meest recente cijfers hier.

Wat doet Amnesty?

• Onderzoek naar mensenrechtenschendingen van vluchtelingen en migranten: in conflictgebieden, in de regio, aan de grenzen van Europa en in Nederland. Ook houden we in de gaten of alle landen hun steentje bijdragen aan het beschermen van vluchtelingen. Als ze dat niet doen, spreken we ze daar op aan.
• Actievoeren om bij politieke leiders aan te dringen op bescherming van vluchtelingen.
• Lobbyen bij de Nederlandse overheid voor meer steun aan opvanglanden in de regio’s waar vluchtelingen vandaan komen.
• Bewustwording Lees ook: Bekijk hier de film 'Door de ogen van een vluchteling' creëren over de rechten van vluchtelingen. In het hele land organiseren we bijeenkomsten over vluchtelingen en mensenrechten.

Amnesty’s oproep

In conflictgebieden: Amnesty dringt aan op bescherming van burgers binnen conflicten, geen wapenleveranties aan mensenrechtenschenders, toegang voor humanitaire organisaties en berechting van oorlogsmisdadigers.

• Wereldwijd: Amnesty dringt er bij landen op aan de rechten van vluchtelingen na te leven. Als ze dat niet doen, spreken we ze daar op aan.
• In buurlanden (‘de regio’): Om de regio te ontlasten, dringt Amnesty aan op voldoende financiering van humanitaire hulpprogramma’s, een toekomstperspectief voor vluchtelingen in opvanglanden, en hervestiging van kwetsbare vluchtelingen in rijke landen.
• In Europa: Amnesty dringt aan op veilige en legale vluchtroutes Bekijk ook: Lees hier wat legale en veilige routes zijn naar Europa, bescherming van de mensenrechten bij het samenwerken met andere landen en het respecteren van mensenrechten aan de EU-grenzen.
• In Nederland: Amnesty dringt aan op een humane opvang van alle asielzoekers, eerlijke asielprocedures en een humaan terugkeerbeleid voor uitgeprocedeerden.

Amnesty komt op voor de rechten van vluchtelingen, asielzoekers en migranten. Wat het verschil tussen deze termen is – en welke oproep wij daarbij hebben lees je hier.

Verdieping: de risico’s van migratiedeals

Europa maakt steeds vaker afspraken met landen buiten Europa over migratie en de opvang van vluchtelingen. Lees hier wat onze zorgen zijn bij deze ‘migratiedeals’.