Amnesty International Jaarboek 2016: wereldwijde aanval op vrijheden, rechten in gevaar

• Verschijning Jaarboek 2015-2016 van Amnesty International, met de stand van zaken op mensenrechtengebied in 160 landen.
• Veel regeringen hebben internationale wetgeving met voeten getreden en ondermijnen opzettelijk instellingen die de bescherming van mensenrechten nastreven.
• Amnesty’s secretaris-generaal Salil Shetty waarschuwt dat ’niet alleen onze rechten worden bedreigd, maar ook de wetten en het systeem die deze rechten beschermen’.

‘Miljoenen mensen lijden enorm door het handelen van staten en gewapende groeperingen,terwijl regeringen de bescherming van mensenrechten afschilderen als een bedreiging van de veiligheid, de rechtsorde of nationale “waarden” ‘ zegt Salil Shetty.

Mensenrechten wereldwijd onder vuur
Amnesty International waarschuwt voor een trend waarbij de mensenrechten worden ondergraven omdat regeringen opzettelijk de instellingen die onze rechten moeten beschermen, aanvallen, te weinig middelen geven of verwaarlozen.

’Niet alleen onze rechten worden bedreigd, maar ook de wetten en het systeem die deze rechten beschermen. Meer dan zeventig jaar hard werk en menselijke vooruitgang lopen gevaar’, aldus Shetty.

Het werk van mensenrechtenorganen van de Verenigde Naties, het Internationaal Strafhof en regionale instellingen zoals de Raad van Europa en het Inter-Amerikaans Mensenrechtensysteem, wordt ondergraven door regeringen die niets willen weten van kritiek op mensenrechtenschendingen in hun eigen land. Zo overweegt Rusland uit de Raad van Europa te stappen en wil een aantal Afrikaanse landen waaronder Kenia zich terugtrekken uit het Internationaal Strafhof. Saudi-Arabië blokkeerde een VN-onderzoek naar ‘oorlogsmisdaden’ in Jemen.

Amnesty roept regeringen daarom op volle politieke en materiële steun te geven aan organisaties die internationale wetgeving ondersteunen en de rechten van mensen beschermen.

Mensenrechten bedreigd op nationaal niveau
In 2015 lapten regeringen internationale wetgeving aan hun laars: in meer dan 122 staten werden mensen gemarteld of mishandeld, waaronder in Afghanistan, Azerbeidzjan, Mexico en Zuid-Afrika. Dertig of meer landen dwongen vluchtelingen onrechtmatig terug te keren naar landen waar zij gevaar lopen, waaronder Australië, Rusland en Saudi-Arabië. In zeker achttien landen maakten regeringen of gewapende groeperingen zich schuldig aan oorlogsmisdaden of andere schendingen van het internationaal oorlogsrecht, waaronder in Syrië, Irak en Jemen.

Ook constateert Amnesty dat landen zoals China, Egypte, Turkije en Rusland het in toenemende mate gemunt hebben op activisten, advocaten en anderen die zich bezighouden met het verdedigen van de mensenrechten.

‘In plaats van te erkennen dat deze mensen een cruciale rol spelen in de samenleving, proberen regeringen bewust kritiek te smoren. Door de wijze waarop zij tegen hun burgers optreden, overtreden ze hun eigen wetten’, aldus Shetty.

Volgens Amnesty kan dit deels verklaard worden uit de reactie van regeringen op de toegenomen geweldsdreiging in 2015.

‘Veel regeringen reageerden onjuist op bedreigingen van de nationale veiligheid. Zij vermorzelden het maatschappelijk middenveld en perkten het recht op privacy en het recht op vrije meningsuiting in. En zij poogden openlijk om van mensenrechten een vies woord te maken, dat het tegenovergestelde zou zijn van nationale veiligheid, de rechtsorde en “nationale waarden”. Regeringen hebben hiermee hun eigen wetten overtreden’.

VN: grote behoefte aan versterking
De Verenigde Naties en de VN-kantoren die zich bezighouden met de bescherming van mensenrechten en van vluchtelingen, hebben in 2015 zwaar te lijden gehad onder de vijandige en nalatige opstelling van regeringen.

Shetty: ‘De VN zijn opgericht om “opeenvolgende generaties te beschermen tegen de gesel van oorlog” en om “het geloof in de fundamentele mensenrechten opnieuw te bevestigen”, maar de VN is zwakker dan ooit terwijl de organisatie enorme uitdagingen het hoofd moet bieden.’

Veel regeringen hebben moedwillig VN-activiteiten gedwarsboomd om gruweldaden te voorkomen of om de daders daarvoor ter verantwoording te roepen. Ze verwierpen of bespotten de VN-aanbevelingen om de mensenrechtensituatie in hun land te verbeteren. Zo zei de Cubaanse president Castro dat mensenrechten een ‘utopie’ zijn.

Het Syrisch conflict is een afschuwelijk voorbeeld van de catastrofale gevolgen die het kan hebben voor mensen als de VN systematisch niet slagen in hun belangrijke taak om rechten en internationale wetgeving te handhaven en aansprakelijkheidsstelling te garanderen.

Later dit jaar wordt een nieuwe secretaris-generaal van de VN gekozen, die in januari 2017 in functie treedt. Deze secretaris-generaal zal een organisatie erven die veel heeft bereikt, maar die in hoge mate toe is aan hervorming. De organisatie roept de VN-lidstaten en de VN-Veiligheidsraad op met vernieuwende ideeën te komen voor hervorming, te beginnen met het proces voor de verkiezing van een nieuwe secretaris-generaal.

‘VN-lidstaten hebben dit jaar een historische kans om de organisatie een nieuwe impuls te geven door een sterke kandidaat voor de functie van secretaris-generaal te steunen. Een kandidaat die de benodigde overtuiging, persoonlijke kracht en visie heeft om tegengas te geven aan staten die de mensenrechten in eigen land en internationaal ondermijnen’, aldus Shetty.

Om dit te bereiken moet het verkiezingsproces eerlijk en transparant zijn en moeten de opvattingen van de kandidaten over de belangrijkste uitdagingen voor de VN op het gebied van mensenrechten, bekend en duidelijk zijn.

Oproep tot actie
De wereld staat voor veel uitdagingen die, aan de basis, zijn gecreëerd of in stand gehoudendoor regeringen die politieke spelletjes spelen met mensenlevens. Miljoenen vluchtelingen lijden door zich uitbreidende conflicten en door gewapende groeperingen die opzettelijk burgers aanvallen en ernstige schendingen begaan.

Het ligt binnen de macht van de wereldleiders om te voorkomen dat deze crises verder uit de hand lopen. Regeringen moeten stoppen met het aantasten van onze rechten en moeten beschermende maatregelen voor die rechten juist versterken. Mensenrechten zijn een noodzaak, geen bijzaak; de lat lag nog nooit zo hoog voor de mensheid.

Achtergrond
Amnesty International heeft in 2015 in veel landen ernstige schendingen gedocumenteerd van economische, sociale, politieke en burgerrechten.

Enkele voorbeelden van aanvallen op de mensenrechten en de instellingen die deze beschermen.

• Burundi: systematisch doden en andere wijdverbreide gewelddadige daden begaan door veiligheidstroepen; pogingen om de mensenrechtengemeenschap in het land te onderdrukken.
• China: toenemende onderdrukking van mensenrechtenverdedigers en ingrijpende nieuwe wetten onder het mom van de ‘nationale veiligheid’.
• Egypte: genadeloze arrestatie van duizenden, onder wie vreedzame critici, in naam van de nationale veiligheid; de voortdurende detentie van honderden, die geen aanklacht of proces hebben gehad en honderden terdoodveroordelingen.
• Hongarije: het sluiten van de grenzen voor duizenden in nood verkerende vluchtelingen; het tegenhouden van hulp die vanuit de regio werd aangeboden.
• Israël: voortzetting van de militaire blokkade van Gaza, waarmee een collectieve straf wordt opgelegd aan de 1,8 miljoen inwoners; geeft, net als Palestina, geen gehoor aan de VN-oproep om betrouwbaar onderzoek te doen naar oorlogsmisdaden tijdens het Gaza-conflict in 2014.
• Mexico: 27.000 verdwijningen; botte reactie op kritiek van de VN op het wijdverbreide gebruik van marteling, waardoor er ondanks een toenemend aantal klachten bijna volledige straffeloosheid heerst.
• Nederland: etnisch profileren bij de politie en isolatie in vreemdelingen detentie.
• Rusland: onderdrukking met vage wetten voor de nationale veiligheid en tegen extremisme,en pogingen om het maatschappelijk middenveld het zwijgen op te leggen; schaamteloze weigering om burgerdoden in Syrië toe te geven en harteloze stappen om maatregelen van de Veiligheidsraad tegenover Syrië te voorkomen.
• Saudi-Arabië: wrede onderdrukking van degenen die de moed hadden om op te roepen tot hervorming of kritiek uitten op de autoriteiten; het begaan van oorlogsmisdaden tijdens bombardementen op Jemen, en het tegenhouden van een door de VN geleid onderzoek naar gewelddadigheden door alle bij het conflict betrokken partijen.
• Syrië: het doden van duizenden burgers bij directe en lukrake aanvallen met vaatbommen en andere wapens en marteling tijdens detentie; belegering van gebieden waar burgers wonen en het blokkeren van internationale hulp voor hongerende burgers.
• Verenigd Koninkrijk: massasurveillance onder het mom van terrorismebestrijding; pogingen om te ontsnappen aan het toezicht van het Europees Hof van de Rechten van de Mens.

Download het Amnesty Jaarboek 2016